6. UKŁAD NERWOWY
Układ nerwowy jest nadrzędnym układem regulującym i integrującym czynności komórek i narządów.W odpowiednich ośrodkach układu nerwowego następuje analiza odpowiednich informacji, a następnie przekazywanie nakazów wykonawczych do narządów. Dzięki temu, że do ośrodkowego układu nerwowego dochodzą jednocześnie informacje ze świata zewnętrznego i środowiska wewnętrznego, układ nerwowy spełnia rolę scalającą i zapewnia przystosowanie się organizmu do środowiska. Układ hormonalny uzupełnia czynność układu nerwowego. Właściwości układu nerwowego mogą się zmienić w ciągu życia pod wpływem czynników środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Pod wpływem zmiany procesów pobudzenia i hamowania kory mózgu zmienia się charakter różnych procesów życiowych (odruchy wrodzone i nabyte).
Działalność scalającą i kontrolującą układu nerwowego można sprowadzić do:
- czynności ruchowej,
- czynności wegetatywnej,
- wyższej czynności nerwowej (psychicznej).
Zmiany patologiczne układu nerwowego mogą być wynikiem uwarunkowań genetycznych, zaburzeń rozwojowych (powstałych w życiu płodowym) i wpływów środowiska zewnętrznego po urodzeniu. W układzie nerwowym mogą się rozwijać wszystkie typowe procesy patologiczne, jak: zapalenie, zwyrodnienie, zaburzenia krążenia, nowotwory. Urazy mechaniczne, porażenie prądem, wstrząs, przegrzanie i oziębienie, działanie substancji trujących i toksyn bakteryjnych są dalszymi czynnikami etiologicznymi chorób układu nerwowego.
Zmiany patologiczne dotyczyć mogą ośrodkowego układu nerwowego (mózgu, rdzenia kręgowego) i części obwodowych (zwoje, sploty, nerwy obwodowe).
Do najczęściej spotykanych chorób układu nerwowego należą: zaburzenia czynności układu wegetatywnego, choroby naczyniowe, zmiany pourazowe i zapalne oraz zmiany zwyrodnieniowe i nowotwory.
6.1. Zaburzenia czynności układu wegetatywnego
Wpływ regulacyjny układu wegetatywnego związany jest z współdziałaniem części współczulnej i przywspółczulnej.
Układ współczulny wzmaga procesy dysymilacji i pobudza te wszystkie czynności, które są niezbędne w aktywnym życiu, w pracy, w walce, w niebezpieczeństwie (powoduje pobudzenie czynności serca, rozkurcz naczyń: serca, mózgu, płuc i mięśni oraz podwyższenie ciśnienia krwi, przemiany materii, temperatury ciała i zawartości glukozy we krwi) a hamuje czynności narządów, które nie są niezbędne w tych warunkach (powoduje skurcz naczyń jelit i skóry, zahamowanie ruchów perystaltycznych, wydzielania soków trawiennych, śluzu i moczu oraz rozszerzenie źrenic).
Układ przywspółczulny hamuje czynności związane z aktywnym życiem i stanami emocjonalnymi. Powoduje zwolnienie czynności serca, obniżenie ciśnienia krwi, rozszerzenie naczyń jelit i skóry, obniżenie przemiany materii i temperatur)' ciała (obfite poty) oraz stężenia glukozy we kiwi. Wzmaga zaś procesy asymilacji i odnowy, pobudzając te czynności, które służą procesowi przyswajania. Powoduje pobudzenie perystaltyki jelit, wydzielania soków trawiennych, śluzu i moczu oraz zwężenie źrenic.
Zmienione napięcie jednego z nich powoduje wtórne wzmożenie napięta antagonistycznego układu. Na tym polega wpływ regulacyjny układu wegetatywnego na czynności narządów i możliwości wyrównania odchyleń w ich czynnościach. Kora mózgu wpływa pobudzająco i reguluje wzajemną równowagę obu tych układów, zmieniając ich wzajemne napięcie. Wzmożone napięcie układu współczulnego wzmaga procesy pobudzenia w korze mózgu, pobudzenie zaś układu przywspółczulnego wzmaga w niej procesy hamowania.
Nerwica
Przykładem zaburzenia czynności układu nerwowego są nerwice. Nerwice są to odwracalne zaburzenia czynności kory mózgu wyrażające się odchyleniami od normy w zakresie wyższych czynności nerwowych i czynności wegetatywnych. Istotą nerwic jest zaburzenie podstawowych procesów nerwowych: pobudzenia i hamowania. Nerwice u ludzi mogą powstawać na tle niezgodności między pewnymi pragnieniami a koniecznością ich hamowania. Powodem powstawania nerwicy są nakładające się na siebie stresy o różnym nasileniu. Nerwica rozwija się wskutek ujemnych bodźców powtarzających się przez dłuższy czas.
Nerwice wegetatywne są następstwem zaburzeń czynności regulacyjnych kory mózgu w stosunku do ośrodków wegetatywnych. Istotą zaburzeń wegetatywnych jest zachwianie równowagi między układem współczulnym a przywspółczulnym, które mogą dotyczyć całego organizmu albo poszczególnych narządów (np. nerwice płciowe), .Jeżeli zaburzenia czynności wegetatywnych trwają dłuższy czas, może dojść do zmian morfologicznych w tkankach i narządach.
Histeria
Objawy histerii wynikają z przewagi ośrodków podkorowych nad korą mózgu. Histeria objawia się skłonnością do chorobliwego fantazjowania oraz przerostem uczuć i popędów. Poza tym w histerii dochodzi do wytworzenia się swoistego związku i zależności miedzy stanami czynnościowymi kory mózgu a układem wegetatywnym.
Każdy stan psychiczny odbija się bardzo silnie na czynności układu nerwowego, a za jego pośrednictwem na czynności narządów wewnętrznych. Każde zmartwienie i przykrość może powodować znaczne zaburzenia: czynności serca (niemiarowość, zapaść), przewodu pokarmowego (wymioty, biegunki), czynności ruchowych (niedowłady, drgawki).
Ludzie skłonni do histerii nie są zdolni do pokonywania trudności, potrafią wmawiać sobie dolegliwości chorobowe (tzw. ucieczka w chorobę).
Choroby psychiczne
Zjawiska psychiczne sa integralnym składnikiem procesów fizjologicz¬nych człowieka. Życie psychiczne stanowi podstawę działania.
Człowiek współżyje ze środowiskiem, które wywiera na niego nieustają¬cy wpływ i w zależności od jego osobniczych właściwości, wpływ ten może być dodatni lub ujemny.
Zdrowie psychiczne znacznie trudniej określić, niż stan somatyczny człowieka. Trudno wykryć i ustalić zaburzenia psychiczne, kiedy chory o nich nie mówi, ani otoczenie ich nie dostrzega. Zjawiska psychiczne różnią sie od zjawisk fizycznych tym. że dostępne są tylko jednej osobie, która je przeżywa.
W społeczeństwach cywilizowanych, zwłaszcza tam, gdzie postęp techniczny jest ogromny, stale wzrasta liczba zaburzeń psychicznych (monotonia życia, hałas i wibracje, przemęczenie). Większość przypadków chorób psychicznych jest z tzw. pogranicza i nawet najlepszy specjalista ma trudności w zakwalifikowaniu tych zjawisk.
Oceniając stan psychiczny, trzeba brać pod uwagę ogólny wygląd badanego, jego zachowanie, higienę osobistą, sposób wypowiadania się, jego stosunek do otoczenia. Ważna jest obserwacja nastroju badanego, czy nastrój jest wzmożony, obniżony, czy wykazuje niepokój, zdradza lęk. Skargi chorego niekiedy maja charakter urojeń, albo omamów węchowych, słuchowych lub wzrokowych. Ważne jest, czy chory orientuje się w czasie, miejscu i oto¬czeniu, czy ma on poczucie choroby, czy czuje sie zdrowy psychicznie.
Objawami choroby psychicznej (zespołów czynnościowych) mogą być: natręctwa i lęki. stany apatii i depresji, stany pobudzenia i maniakalne, urojenia i omamy (halucynacje) oraz schizofrenia (X).
Zaburzenie czucia i ból
Zaburzenie prawidłowej funkcji czucia może występować na różnym poziomie dróg czuciowych i w ośrodkach mózgu. Szczególną funkcją czucia jest odczuwanie bólu. Człowiek odczuwa ból ostry, umiejscowiony, który szybko ustępuje, i ból rozlany, który może trwać długo. Odczuwamy również trzewne, promieniujące do innych okolic ciała. Ból pełni rolę sygnału i informuje o rozwoju procesu patologicznego.
Silne bodźce bólowe przyspieszają oddech i czynność serca, wzrasta Przepływ krwi w naczyniach, podwyższa się ciśnienie tętnicze, wzrasta stężenie glukozy we krwi (cechy aktywności układu współczulnego (reakcja na stres). Jeśli siła bodźców bólowych przekracza możliwości tolerancji organizmu, może rozwinąć się wstrząs. Wynika z tego konieczność stosowania środków przeciwbólowych.
Do najczęściej występujących dolegliwości zaliczamy bóle głowy, które nie stanowią odrębnej jednostki chorobowej. Dlatego w rozpoznaniu bólów głowy bardzo istotne jest ustalenie ich przyczyny. Bóle głowy mogą występować w zapaleniu opon mózgowych, w ostrych i przewlekłych chorobach mózgu, a także w chorobach w obrębie nosa, zatok przynosowych i uszu. Wśród licznych przyczyn powodujących bóle głowy wymienia się również stany alergiczne, zmiany naczynioruchowe, zaburzenia w okresie pokwitania.
Na wyodrębnienie zasługuje migrena. Typowe objawy migreny stanowią ostre, napadowe bóle głowy, obejmujące głównie jedną połowę, które połączone są z objawami ocznymi (światłowstręt, mroczki). W typowych napadach migrenowych występują często mdłości lub wymioty, uczucie ogólnego wyczerpania, senność. Osoby cierpiące na napady migrenowe wykazują bardzo często nadpobudliwość psychiczną, zmienność nastrojów. Przyczyny migreny nie są ostatecznie wyjaśnione. Najwięcej zwolenników ma teoria naczynioruchowa. Migrenę zalicza się do chorób z, kręgu padaczki.
6.2. Padaczka
Napady padaczkowe mogą być różnorodne, najczęściej poprzedzane są zwiastunami, polegającymi na zmianie nastroju, bólach głowy. Źródłem napadów jest uszkodzona tkanka mózgowa położona w sąsiedztwie głównego ogniska chorobowego. Wystąpienie napadu padaczkowego zależy od współistnienia dwóch czynników: osobniczej skłonności i uszkodzenia mózgu (ogniskowego i rozlanego). Uszkodzenie mózgu może być organiczne (np. guz mózgu) albo czynnościowe (np. niski poziom glukozy we krwi).
Napady padaczkowe występują w przebiegu różnych chorób. Charakterystyczną cechą napadów padaczkowych jest nagłość ich występowania i powtarzanie się. Najczęściej spotykamy napady częściowe (ogniskowe) i napady uogólnione (maksymalne). Napad ogniskowy jest związany z patologicznym pobudzeniem grupy neuronów mózgowych. Zaburzenie czynności całego mózgu powoduje wystąpienie napadów uogólnionych.
Klasycznymi napadami częściowymi są ogniskowe napady ruchowe. Źródłem wyładowań jest okolica ruchowa kory mózgu. Najczęstsza przyczyna są guzy i blizny korowo-oponowe. Ogniskowe napady ruchowe cechują drgawki kloniczne ograniczone do pewnej części ciała. Drgawki najczęściej rozpoczynają się w mięśniach kciuka, kącika ust i palucha, a następnie rozprzestrzeniają się na całą połowę ciała. Napad przebiega bez utraty przytomności. Czasem może się uogólnić i wówczas chory traci przytomność. Ogniskowy napad ruchowy można niekiedy zahamować przez silne ściśnięcie lub rozcieranie kończyny objętej drgawkami.
Napadem częściowym jest padaczka skroniowa, która powstaje wskutek wyładowań padaczkowych w obrębie piata skroniowego. W tej postaci wyróżniamy takie objawy, jak:
- iluzje węchowe czy smakowe, halucynacje wzrokowe lub słuchowe,
- przymusowe żucie, wysuwanie języka, poprawianie odzieży,
- przyspieszenie czynności serca, bóle brzucha,
- przymusowe myśli, napady lęku i in.
Stały charakter objawów i napadowość ułatwiają rozpoznanie.
W napadzie uogólnionym (dużym) drgawki występują nagle i są symetryczne. Chory traci przytomność i pada na ziemię, niekiedy wydaje przeraźliwy krzyk, spowodowany nagłym skurczem mięśni klatki piersiowej i brzucha. Napad rozpoczyna się silnym tonicznym skurczem mięśni całego ciała, chory zaciska szczęki, głowę odchyla ku tyłowi, ręce zgina w łokciach i zaciska pieści, a kończyny dolne prostuje. Całki oczne są nieruchome. Oddech ulega wstrzymaniu i blada twarz sinieje. Po 30 sekundach zjawiają się skurcze kloniczne w postaci lekkiego drżenia, a następnie drgawek całego ciała. Ruchy oddechowe ulegają nasileniu, pojawia się piana na ustach, która może mieć zabarwienie różowe na skutek przygryzienia języka. Po 2-3 minutach występuje zwykle śpiączka, w czasie której źrenice są rozszerzone 1 nie reagują na światło. Skurcz mięśni gładkich powoduje bezwiedne oddawanie moczu. Po odzyskaniu świadomości chory nie pamięta napadu (30).
6-3. Zapalenie opon i mózgu
Choroby ośrodkowego układu nerwowego pochodzenia zakaźnego mają zawsze ciężki przebieg kliniczny, gdyż - oprócz toksycznego działania jadów bakteryjnych występuje obrzęk, który jest nieodłączną cechą każdego procesu zapalnego. Powoduje on w ciasnej przestrzeni jamy czaszki groźne dla życia objawy ucisku na ważne ośrodki mózgu, które są szczególnie wrażliwe na urazy, wahania temperatury, dopływ tlenu i substancje toksyczne. W mózgu nie ma mechanizmów obronnych związanych z układem chłonnym, zakażenie szerzy się przez ciągłość i drogą płynu mózgowo-rdzeniowego. Ze względu na lokalizację zapaleń o.u.n. możemy wyróżnić zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu ogniskowe, zapalenie mózgu rozległe.
Charakterystyczną cechą zapalenia opon mózgowych są zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym oraz silne bóle głowy, nudności i wymioty, objawy oponowe (sztywność karku), utrata świadomości.
Rozróżniamy zakażenie opon i mózgu pochodzenia wirusowego i bakteryjnego - ropne, gruźlicze i in.
Zapalenie wirusowe
Wirusowym zapaleniem mózgu jest wścieklizna. Innym przykładem jest choroba Heinego-Medina (nagminne porażenie dziecięce). Zakażenie następuje przez przewód pokarmowy lub drogą kropelkową. Zarazki namnażają się w migdałkach, okolicznych węzłach chłonnych i w ścianie jelita. Jeżeli to stadium choroby wyzwoli wystarczający proces odpornościowy, to może dojść do wyzdrowienia. W innym przypadku wirusy przekraczają tę barierę i po 9-12 dniach wylęgania umiejscawiają się w rdzeniu kręgowym i mózgu. W pierwszym okresie obserwujemy objawy grypopodobne, w drugim następuje zajęcie opon mózgowych z typowymi objawami - wysoka gorączka, bóle głowy, sztywność karku, nudności i wymioty. W przebiegu choroby występują objawy porażeń wiotkich, najczęściej kończyn dolnych, dających trwałe kalectwo.
Zapalenie ropne
Jest wywoływane przez bakterie ropotwórcze. Zwykle jest powikłaniem zapalenia toczącego sic w obrębie głowy i szyi (ucho środkowe, zatoki przyj nosowe) a w ropnicy pochodzić może z odległych narządów. W przebiegu choroby dochodzi do zakażenia przestrzeni podpajęczynówkowych i komór mózgu. Objawy są gwałtowne, występuje wysoka gorączka, wcześnie dochodzi do wymiotów, utraty przytomności a w dalszym przebiegu może rozwinąć się wstrząs septyczny. Występują objawy oponowe a czasem napady padaczkowe. Każdy dzień opóźnienia leczenia pogarsza rokowanie.
Zapalenie gruźlicze
W przebiegu choroby powstaje wysięk włóknikowy, który gromadzi się głównie na podstawie mózgu, blokując przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego do przestrzeni podpajęczynówkowej. Ta postać gruźlicy występuje głównie u dzieci. Utrudniony odpływ płynu powoduje wodogłowie, które prowadzi do niedorozwoju umysłowego.
Zaburzenia w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego polegają na utrudnieniu jego przepływu z komór mózgu do przestrzeni podpajęczynówkowej lub na utrudnieniu jego wchłaniania do zatok żylnych.
Wodogłowiem nazywamy nadmierne gromadzenie się płynu mózgowo-rdzeniowego w komorach mózgu (wodogłowie wewnętrzne) lub w przestrzeni podpajęczynówkowej (wodogłowie zewnętrzne). Wodogłowie może być wywołane wrodzoną wadą rozwojową mózgu, powstałą w wyniku zakażenia płodu. W życiu pozapłodowym do wodogłowia prowadzą zapalenia opon mózgowych, niektóre nowotwory śródczaszkowe. Ucisk tkanki mózgowej przez zalegający w nadmiarze płyn jest przyczyną zaniku mózgu (6, 7, 16. 30).
6.4. Zaburzenia w ukrwieniu mózgu
Dopływ krwi do mózgu zapewniają cztery tętnice: dwie szyjne wewnętrzne i dwie kręgowe. Tętnice kręgowe łączą się i tworzą tętnicę podstawową, która przez dwie tętnice mózgu tylne łączy się z tętnicą szyjną wewnętrzną. Odgałęzienie tętnicy szyjnej wewnętrznej i tętnice kręgowe tworzą koło tętnicze mózgu, które zapewnia możliwość krążenia zastępczego. Zasadniczy wpływ na ukrwienie mózgu ma szerokość światła tętnic mózgowych i ciśnienie krwi.
Do zaburzeń w ukrwieniu mózgu zaliczamy: niedokrwienie, udar mózgu, zawał mózgu, przekrwienie.
Niedokrwienie mózgu
Może być spowodowane ogólną niewydolnością krążenia, zwężeniem tętnic mózgu lub skurczem wywołanym zatruciem (sporysz, mocznica). Następstwem niedokrwienia może być ból głowy, zawroty głowy, nudności i wymioty oraz zamroczenia lub omdlenie.
Udar mózgu
Udarem mózgu nazywamy trwałe lub przejściowe uszkodzenie tkanki nerwowej mózgu, wywołane zaburzeniami krążenia krwi w obrębie tętnic mózgowych. W patogenezie udaru mózgu rozróżniamy krwotoki z towarzyszącym obrzękiem mózgu i niedokrwienie.
Bezpośrednia przyczyną udaru mózgu jest krwotok z tętnicy mózgowej. Pękanie ściany naczynia następuje pod naporem zwiększonego ciśnienia krwi albo zmian chorobowych w ścianie tętnic (tętniaki, miażdżyca). Inną przyczyną może być wyłączenie krążenia krwi na pewnym obszarze mózgu na skutek zatoru, zakrzepu, ucisku lub skurczu naczynia tętniczego.
Objawy i przebieg udaru mózgu zależą od przyczyny., rozległości zmian i umiejscowienia, od sianu ogólnego chorego i występujących powikłań (8).
Zawał mózgu
Spowodować mogą zakrzepica i zator tętnicy mózgowej. Przyczyną zakrzepicy jest miażdżyca tętnic. Narastaniu zakrzepicy sprzyja obniżenie ciśnienia tętniczego i zwolnienie przepływu krwi. Do zawału mózgu prowadzi także zator tętnicy mózgowej. Wśród różnych możliwości powstawania zatorów (p.s. 40) w zawale mózgu zasadniczą rolę odgrywa powstająca w sercu zakrzepica i zapalenie bakteryjne wsierdzia. Zatory bakteryjne powodują zmiany zapalne (ropień mózgu). Powstająca w wyniku zawału tkanka martwicza jest uprzątana przez komórki żerne, w jej miejscu powstaje trwały ubytek zaburzający czynność danej okolicy mózgu
Przekrwienie mózgu
Powstaje na skutek: zapalenia mózgu, nadciśnienia, porażenia naczyń mózgowych na tle odruchowym (migrena), porażenia słonecznego. Przekrwienie mózgu powoduje powiększenie się jego objętości i wzrost ciśnienia śródczaszkowego. Objawia się to bólami głowy, uczuciem tętnienia, szumem w uszach i zamroczeniem aż do utraty przytomności. (8, 10).
6.5 Urazowe uszkodzenia mózgu
Bezpośrednie urazy czaszki lub urazy pośrednie (np. skok na wyprostowane nogi) spowodować mogą ogniskowe uszkodzenie tkanki nerwowej. Następstwem urazowego uszkodzenia mózgu są: wstrząśnienie, stłuczenie, krwotoki śródczaszkowe i obrzęk mózgu.
Wstrząśnienie mózgu
Test to zaburzenie czynności o.u.n., wywołane urazem tępym mózgu, nie powodującym trwałych uszkodzeń morfologicznych tkanki nerwowej a jedynie jej odwracalny obrzęk. Objawia się utratą świadomości, zaburzeniem czynności ośrodka oddechowego (spłycenie oddechów) i krążeniowego (obniżenie ciśnienia krwi), wymiotami, niekiedy napadami drgawek padaczkowych. Objawy te po pewnym czasie ustępują.
Stłuczenie mózgu
Ryc. 8. Stłuczenie mózgu -uraz pośredni jest rozleglejszy (Groniowski, Kruś).
Obserwuje się ogniskowe uszkodzenie tkanki nerwowej połączone z drobnymi wylewami kiwi, zwłaszcza w korze mózgu. Ogniska stłuczenia mogą powstać zarówno w miejscu uderzenia, jak również w przeciwległej stronie jako następstwo odbicia się tkanki mózgowej od twardej ściany czaszki (ryc. 8.). Następstwa zależą od ich rozległości i umiejscowienia a doprowadzają do wypadnięcia czynności uszkodzonych ośrodków.
Krwotoki środczaszkowc
Krwotoki do tkanki mózgowej są wynikiem uszkodzenia ściany tętnicy śródmózgowej. Czynniki sprzyjające to: tętniaki, miażdżyca, skaza krwotoczna gwałtowne zmiany ciśnienia krwi (przy wysiłku fizycznym, podnieceniu psychicznym). W wyniku wylania się krwi do tkanki mózgowej powstaje ognisko krwotoczne. Następstwa zależą od jego rozległości i umiejscowienia. Najczęściej krew wylewa się do istoty białej półkul mózgu - torebki wewnętrznej.
Krwotok do tkanki mózgowej objawia się bólem głowy, wymiotami, czasami utratą świadomości, porażeniem lub niedowładem połowiczym. Groźne i nasilone objawy krwotoków mózgowych mogą po pewnym czasie częściowo cofać się na skutek wchłaniania się wynaczynionej krwi i powrotu uciśniętych a niezniszczonych okolicznych komórek nerwowych do fizjologicznej czynności.
Następstwem urazu czaszki może być krwiak nadtwardówkowy, podtwardówkowy, śródkomorowy.
Krwiak nadtwardówkowy powstaje w wyniku uszkodzenia tętnicy oponowej środkowej (w okolicy skroniowej). Dochodzi do wzrostu ciśnienia śród-czaszkowego, do wklinowania tkanki mózgowej, ucisku ośrodków oddychania i krążenia, znajdujących się w pniu mózgu, co prowadzi do śmierci. Ważnym sygnałem wgłobienia mózgu jest rozszerzenie źrenicy po stronie krwiaka.
Krwiak podtwardówkowy powstaje najczęściej w wyniku uszkodzenia żył mózgu i opony twardej (zwykle w okolicy ciemieniowej). Rozległy krwiak pokrywa czasem całą półkulę mózgu. Objawy pojawiają się później niż w krwiaku nadtwardówkowym, co utrudnia rozpoznanie.
Krwiak śródkomorowy jest najcięższym powikłaniem. Przebicie się ogniska krwotocznego do komory mózgu jest powodem nagłego zgonu (ryc. 9).
a b c
Ryc. 9. Krwiaki śródczaszkowe: a - nadtwardówkowy, b - podtwardówkowy , c - śródkomorowy (Żuk, Dziak, Gusta).
Obrzęk mózgu
Jest niebezpiecznym powikłaniem udaru mózgu, zapalenia mózgu, urazów, nowotworów i zatruć. Polega on na gromadzeniu się płynu w komórkach glejowych albo w przestrzeni międzykomórkowej. W zależności od mechanizmu powstania wyróżniamy obrzęk naczyniopochodny i obrzęk cytotoksyczny. Gromadzenie się płynu powoduje ucisk odpowiednich fragmentów mózgu, np. ośrodka oddechowego i krążeniowego w pniu mózgu. Obrzęk mózgu charakteryzuje się stopniowym narastaniem objawów zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego (podniesienie temperatury ciała, bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenie świadomości). Obrzęk mózgu jest bezpośrednią przyczyną śmierci w wielu chorobach o.u.n.
Po urazach mózgu występuje utrata pamięci dotycząca nie tylko okresu samego wypadku, ale również okresu przed i po urazie.
Urazowe uszkodzenie kręgosłupa często powoduje mechaniczne uszkodzenie rdzenia kręgowego. Oprócz przerwania elementów nerwowych dodatkowe uszkodzenie powodować może wylew krwi, obrzęk lub upośledzenie krążenia śródkanałowego i rdzeniowego. Uszkodzenie rdzenia kręgowego powoduje wystąpienie wiotkich porażeń zależnych od położenia uszkodzonego odcinka.
Uszkodzenie korzeni nerwowych
Następuje najczęściej w przebiegu zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa (ucisk przez wyrosła kostne) i wypadnięcia jądra miażdżystego. Najczęściej uciśnięte są korzenie nerwu kulszowego i splotu ramiennego. Rwę kulszową charakteryzuje silny ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, promieniujący na tylną powierzchnię kończyny dolnej (18).
6.6. Uszkodzenie nerwów obwodowych
Nerwy obwodowe ulegają uszkodzeniu w następstwie urazu (przecięcie, zgniecenie) wskutek niedokrwienia i stanów zapalnych. Rozróżnia się trzy rodzaje uszkodzenia nerwów: zablokowanie przewodnictwa, przerwanie włókien osiowych (z zachowaniem osłonek), przerwanie całego nerwu.
Po przerwaniu ciągłości włókna osiowego następuje zwyrodnienie obwodowej części włókna ruchowego. W miejscu uszkodzenia nerwu powstaje blizna łącznotkankowa. Po operacyjnym połączeniu końców nerwów, po kilku dniach następuje proces wrastania włókien osiowych w osłonki Schwanna. Włókna nerwowe po dotarciu do mięśni rozgałęziają się i wytwarzają płytki ruchowe, od których zależy skurcz mięśnia.
Uszkodzenie nerwów obwodowych powoduje niedowłady wiotkie, osłabienie siły mięśniowej, obniżenie napięcia mięśniowego, osłabienie albo zniesienie odruchów głębokich, zaniki mięśni. Występuje również zaburzenie czucia powierzchownego w zakresie unerwienia uszkodzonego nerwu obwodowego.
Zapalenia wielonerwowe dotyczą wielu nerwów obwodowych w kończynach górnych i dolnych, w obrębie klatki piersiowej i brzucha. Mogą wystąpić przy uszkodzeniach wirusami jako powikłanie chorób zakaźnych, w zatruciach wewnętrznych (cukrzyca) i zewnątrzpochodnych (ołowiem, arsenem, lekami). W zapaleniu wielonerwowym występują niedowłady wiotkie, zaburzenie czucia, mrowienie i drętwienie kończyn, zanik odruchów głębokich (8).
6.7. Guzy mózgu i rdzenia kręgowego
Występujące w mózgu guzy dzielimy na nieswoiste (ropnie, krwiaki) i swoiste. Rozróżniamy nowotwory łagodne i złośliwe - pierwotne i przerzutowe. Do nowotworów łagodnych zalicza się oponiaki. Do złośliwych glejaki i nowotwory przerzutowe.
Guzy mózgu powodują wzrost ciśnienia śródczaszkowego, które charakteryzuje się bólami głowy, wymiotami, tarczą zastoinową na dnie oczu, bradykardią, napadami padaczki, apatią i otępieniem. Może dojść do zaklinowania mózgu pod twarde brzegi opony twardej (sierp mózgu, namiot móżdżku). Występują objawy ogniskowe zależne od umiejscowienia guza i miejsca zaklinowania. Następstwem przemieszczeń i zaklinowania może być uciskowe niedokrwienie i martwica.
Guzy rdzenia dzielą się na wewnątrzrdzeniowe (glejaki) i zewnątrzrdzeniowe (oponiaki, nerwiakowłókniaki). Klinicznie dają objawy zaburzeń w przepływie płynu mózgowo-rdzeniowego (płyn zastoinowy) i zaburzenia ze strony rdzenia. W poprzecznym uszkodzeniu rdzenia występują niedowłady lub porażenia kończyn, zaburzenia zwieraczy a u mężczyzn potencji (4, 8, 30).
6.8. Choroby móżdżku
Móżdżek pełni funkcję ośrodka regulującego utrzymanie postaw)' ciała, koordynację ruchów i napięcia mięśni. Pozostaje w związku z układem piramidowym, pozapiramidowym i receptorami zmysłu równowagi.
Uszkodzenie móżdżku spowodowane jest najczęściej urazami i guzami oraz zmianami zwyrodnieniowymi.
Objawami uszkodzenia móżdżku są:
- niezborność móżdżkowa, przejawiająca się zaburzeniami postawy i ruchów (chód pijanego);
- dysmetria, polegająca na niemożności zahamowania ruchu w dowolnym momencie (ręka przesuwa się za daleko lub za blisko);
- niemożność wykonywania w szybkim tempie ruchów naprzemiennych np. odwracania i nawracania ręki;
- drżenie zamiarowe, powstające w początkowej fazie wykonywania ruchu w następstwie zaburzenia napięcia mięśniowego;
- oczopląs, występują ruchy poziome gałek ocznych w następstwie braku koordynacji mięśni poruszających gałką oczną;
- mowa skandowana, w następstwie upośledzenia czynności mięśni związanych z mową (3,8).
sobota, 21 listopada 2009
czwartek, 5 listopada 2009
5. narząd ruchu - całość
5. NARZĄD RUCHU
Wszelkie zmiany chorobowe toczące sie w narządzie ruchu ze względów etiologicznych możemy podzielić na wady rozwojowe, procesy pourazowe, procesy zapalne, zaburzenia metaboliczne, uszkodzenia stawów, nowotwory kości i stawów.
5.1 Wady rozwojowe narządu ruchu
Wada rozwojowa (wrodzona) nazywamy zmiany budowy i czynności narządu powstałe w wyniku zaburzenia rozwoju embrionalnego i zarodkowego. Przyczyny powstawania wad rozwojowych możemy podzielić na:
-endogenne, wynikające z przekazania potomstwu wadliwych informacji genetycznych w komórkach rozrodczych rodziców i
zmiany kodu genetycznego w wyniku mutacji genów i zmian w chromosomach;
-egzogenne, kształtujące sie w następstwie szkodliwego działania czynników zewnętrznych na rozwijający się zarodek i płód.
Zaburzenia rozwoju mięśni na etapie płodowym powodują upośledzenie rozwoju i wtórne bliznowacenie mięśni, co powoduje ograniczenie ruchów, przykurcze stawów i zniekształcenie kończyn. Zatrzymane w rozwoju i skrócone mięśnie ograniczają ruchomość stawów. Zmiany w stawach rozpoznaje się po urodzeniu.
Wady rozwojowe układu kostnego doprowadzić mogą do: zniekształceni klatki piersiowej, zniekształcenia stopy i ręki, zrostów palców, braku ubytku kończyny, stawu rzekomego goleni, rozszczepu kręgosłupa, tylno-bocznego skrzywienia kręgosłupa i innych.
Możliwości zapobiegania wadom rozwojowym:
- poradnictwo genetyczne (określenie wielkości ryzyka),
- wczesne, śródmaciczne rozpoznanie wady (techniką echografii ultradźwiękowej (USG), badaniem cytologicznym i biochemicznym płynu owodniowego),
- szczególna ochrona kobiety w pierwszych 3 miesiącach ciąży,
- ochrona narządu ruchu dziecka w okresach predysponujących do zniekształceń.
Zasada powinno być zapobieganie zniekształceniom. Celem leczenia zniekształceń jest przywrócenie czynności po uprzednim przywróceniu prawidłowych stosunków anatomicznych.
5.2. Traumatologia narządu ruchu
Urazy mechaniczne powstają na skutek działania przedmiotów na ciało człowieka, przy czym rozległość i skutki urazu sa proporcjonalne do masy i szybkości atakujących przedmiotów oraz do wytrzymałości tkanek organizmu. Często do urazu dochodzi na skutek ruchu ciała w stosunku do otoczenia (upadek z wysokości). Gdy do uszkodzenia tkanek dochodzi w miejscu zadziałania urazu (stłuczenie lub zmiażdżenie), to mówimy o urazie bezpośrednim. Gdy uszkodzenie powstaje z dala od miejsca urazu, mówimy o urazie pośrednim. Uszkodzenia mogą być spowodowane urazem porodowym. W takich przypadkach dochodzi do skręceń, zwichnięć lub złamań.
Działanie dużych sił zewnętrznych powoduje przede wszystkim uszkodzenie skóry lub błon śluzowych i powstanie otarcia naskórka lub rany: ciętej, kłutej, tłuczonej, miażdżonej, postrzałowej. Jeśli ranie towarzyszy złamanie kości, mówimy o otwartym złamaniu. Rozróżniamy również zwichnięcia zamknięte lub otwarte. Przeniesienie siły urazu na narządy wewnętrzne może spowodować różne zaburzenia i szkody ogólnoustrojowe.
Urazy przewlekłe pociągają za sobą odczyny w narządzie ruchu w postaci zgrubień skóry i tkanki podskórnej (odciski), przerostu kości i ścięgien oraz zapalnych odczynów kaletek maziowych czy zmian zwyrodnieniowych chrząstek stawowych.
5.3. Złamania kości
Złamanie kości to przerwanie ciągłości nie zmienionej patologicznie kości, które powstaje w wyniku działania dużych sił (masy i przyspieszenia), na skutek urazu mechanicznego, przeciążenia (złamanie marszowe) albo zmian chorobowych kości. W zależności od mechanizmu urazu, złamania powstają w wyniku działania bezpośredniego lub pośredniego. Bardzo silne urazy bezpośrednie powodują zmiażdżenie lub rozkawałkowanie kości (złamania wieloodłamowe). W bezpośrednim sąsiedztwie złamania siła łamiąca oraz rozrywający ruch odłamów kości mogą doprowadzić do ograniczonego pourazowego uszkodzenie mięśni, powięzi, naczyń i nerwów.
Zarówno urazy pośrednie, jak i bezpośrednie mogą powodować złamania zamknięte, czyli przerwanie ciągłości kości bez uszkodzenia powłok, oraz złamania otwarte, gdy odłam komunikuje się ze światem zewnętrznym na skutek uszkodzenia powłok (skóra, powięź, mięśnie).
Rozróżniamy złamania proste (nie powikłane) oraz złamania powikłane - pierwotne i wtórne (zakażenie).Podstawa podziału może być również przebieg szpan złamania i wzajemne przemieszczenie odłamów kostnych.
Gojenie się złamania, czyli odtworzenie ciągłości uszkodzonej kości, jest złożonym procesem biologicznym i biochemicznym, przebiegającym w różnym czasie w zależności od stopnia ukrwienia danej kości, wieku chorego oraz stanu całego organizmu i zastosowanego leczenia. Złamanie kości to nie tylko przerwanie ciągłości tkanki kostnej, lecz także uszkodzenie okostnej. naczyń krwionośnych, niekiedy przerwanie głównej tętnicy doprowadzającej krew do kości długiej. Zaburzenie w dopływie krwi do odłamów złamanej kości wpływa niekorzystnie na proces gojenia się. Złamania w obrębie nasad i przynasad dzięki dobremu ukrwieniu goją się szybciej niż złamania trzonów. W gojeniu się złamania decydujące znaczenie ma anatomiczne ustawienie i prawidłowe unieruchomienie odłamów. Przy złamaniu kości długiej trzeba unieruchomić dwa sąsiednie stawy a przy uszkodzeniu stawu (zwichnięcie, skręcenie) należy unieruchomić dwie sąsiednie kości.
Krew z uszkodzonych naczyń krwionośnych złamanej kości tworzy w okolicy złamania krwiak, który zmienia się w skrzep. Skrzep łączy odłamy, i stanowi podłoże, w którym rozrastają się komórki tkanki łącznej, naczynia krwionośne i młoda kostnina. Kostnina łącznotkankowa ulega mineralizacji i przekształca się w dojrzała tkankę kostną.
W czasie 2 - 3 miesięcy następuje zespolenie odłamów kostnina, ale definitywny zrost kości i jej przebudowa trwa zwykle rok.
5.4 Pourazowe szkody w narządzie ruchu
Wadliwe unieruchomienie, zakażenie, zaburzenie w krążeniu powodują odwapnienie końców kości, wzmagają resorpcję odłamów i powodują poszerzenie szczeliny złamania. Takie zaburzenia nazywamy opóźnionym zrostem.
Staw rzekomy to zaburzenie prawidłowego procesu gojenia się złamania, w którym stwierdza się (radiologicznie) brak zrostu, brak kostniny, sklerotyzację końców odłamów połączoną z zarośnięciem kanału szpikowego. Staw rzekomy występuje, gdy opóźniony zrost nie doprowadzi do konsolidacji złamania. Powoduje to patologiczną ruchomość odłamów i znaczne upośledzenie czynności kończyny.
Wadliwy zrost odłamów występuje najczęściej w złamaniach tych kości, na które działają znaczne siły mięśniowe, oraz w złamaniach wieloodłamowych, powikłanych, skośnych i spiralnych. Znaczne siły mięśniowe ściągają odłamy złamania. W wadliwym zroście stwierdza się zniekształcenie kończyny, jej skłócenie, czasem pogrubienie i wygięcie kątowe oraz upośledzenie czynności (18, 19).
5.5 Ostre nieswoiste zapalenie kości
Do zakażenia tkanki kostnej dochodzi najczęściej wskutek osadzenia się w niej drobnoustrojów przyniesionych z krwią. Szczególna skłonność do rozwoju zakaźnego zapalenia tkanki kostnej u dzieci i młodzieży wynika z obfitego unaczynienia kości w okresie rozwoju. Przyczyną zakażenia mogą być: rany skóry, ropień, czyrak, angina, błonica.
Zmiany zapalne mogą się rozwijać wieloogniskowo i niezależnie od siebie. W miejscu osiedlenia się bakterii powstaje zakrzepowe zapalenie naczyń tętniczych i żylnych, ropień podokostnowy lub przynasadowy. Objęte procesem zapalnym odcinki tkanki kostnej ulegają martwicy wskutek toksycznego działania drobnoustrojów. Zniszczona procesem zapalnym martwicza tkanka kostna zostaje oddzielona od zdrowej kości przez wał ziarniny i zachowuje się jak ciało obce. Powierzchowne blaszki obumarłej tkanki kostnej mogą ulec wydaleniu na zewnątrz przez przetoki a martwaki małe (po leczeniu antybiotykami) ulegają zazwyczaj całkowitemu wessaniu.
Procesy odnowy tkanki kostnej związane są z okostna, która przejmuje całkowitą regenerację obumarłego odcinka. W miejscu ubytku wytwarza się tkanka kostna. Utrzymujące się dłużej martwaki są przyczyną nie gojących się przetok, wznowy i zaostrzeń procesu chorobowego.
W obrębie układu kostnego występują również procesy zapalne kiłowe (wrodzone i nabyte) oraz gruźlicze.
5.6 Zaburzenia metaboliczne
Prawidłowa struktura tkanki kostnej zależy od czynników biologicznych i fizycznych. Wbudowanie wapnia w substancję kostną i w strefy wzrostu chrząstek nasady kości zależy od prawidłowej czynności osteoblastów i osteoklastów. Zmiany czynności tych komórek wywołują zaburzenia w mineralizacji kości i w następstwie zmniejszony lub zwiększony stopień uwapnienia kości. Zaburzenie gospodarki wapniowej związane jest również z jego stężeniem we krwi, z mechanizmem wbudowywania do kości i zwiększoną mobilizacją z kości. Przebieg tych procesów zależy od stężenia paratyryny, estrogenów i kortykoidów (7, 9).
Zgąbczenie kości (osteoporoza)
Polega na zmniejszeniu masy prawidłowo uwapnionej kości w następstwie upośledzenia wytwarzania substancji podstawowej kości. Makroskopowo daje obraz rozrzedzenia struktury kości. W obrazie radiologicznym stwierdza się zmniejszoną liczbę beleczek kostnych i ich ścieńczenie. Osteoporoza powstaje w stanach głodzenia, w nadczynności tarczycy i kory nadnerczy, towarzyszy procesowi starzenia się. Zmiany w kości mogą być ograniczone (w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów) lub uogólnione. W tej postaci zmiany występują zwykle w kręgosłupie, miednicy i kończy¬nach przez dłuższy czas unieruchomionych. Zmiany w kościach długich usposabiają do złamań.
Krzywica
Występująca u dzieci krzywica spowodowana jest niedoborem wit. D.
Niedobory witaminowe związane są z błędnym odżywianiem, zaburzeniem czynności narządów wewnętrznych albo genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem metabolizmu. Niedobór witamin grupy D, obok skutków ogólnych, powoduje zmniejszenie wchłaniania soli wapnia w przewodzie pokarmowym i zmniejszone wchłanianie zwrotne fosforu w nerkach.
Niskie stężenie wapnia i fosforu we krwi działa ujemnie na procesy kostnienia, na odkładanie soli mineralnych na podłożu kostninowym, a także na rozwój komórek chrząstek wzrostowych. Niedostatecznie uwapniona kość charakteryzuje się mniejszą mechaniczną odpornością, podatna jest na wyginanie i złamania pod naciskiem masy ciała i pociągania przez mięśnie.
Włączają się bóle kości a w przypadkach nasilonej hipokalcemii kurcze mięśni i drgawki.
Do objawów krzywicy należy pogrubienie nasad kości długich oraz połączeń chrzęstno-kostnych żeber, zwiększenie guzów czołowych i ciemieniowych (czaszka kwadratowa), opóźnione zarastanie ciemiączek i wyrzynanie zębów. Jeżeli niedobór wit. D dotyczy dorosłych, może rozwinąć się obraz osteomalacji.
Rozmiękanie kości (osteomalacja)
Polega na zmniejszeniu zawartości soli wapnia przy prawidłowym zachowaniu substancji podstawowej kości. Podłoże choroby stanowi zahamowanie procesów mineralizacji. Choroba charakteryzuje się prawidłową liczbą i wielkością niedostatecznie uwapnionych beleczek kostnych. Kości staja sic miękkie i wyginają się. Przyczyną osteomalacji jest zaburzenie przemiany wapnia spowodowane niedoborem wit. D). Rozmiękanie kości pojawia się najczęściej u kobiet w ciąży i w czasie karmienia, kiedy ubogie w wit. D po¬żywienie nie wystarcza na zaspokojenie potrzeb matki i rozwijającego się płodu. Zaspokojenie potrzeb płodu następuje kosztem matki, u której odwapnienie kości powodować może zmiany w kościach kończyn, miednicy, kręgosłupa.
Objawy osteomalacji mogą być spowodowane wieloma czynnikami błędne odżywianie, niedobór promieni ultrafioletowych, upośledzenie wchłaniania tłuszczów i wit. D, nadczynność przytarczyc, zahamowanie zwrotnego wchłaniania w nerkach, nadmiernego zapotrzebowania na wapń w ciąży, w czasie karmienia (4, 7).
5.7. Wybrane przykłady chorób układu mięśniowego
Mechaniczne uszkodzenia skóry i mięśni. Choroby wywołane urazem to stłuczenia i zranienia. Stłuczeniem nazywamy uszkodzenie ciała w rezultacie urazu tępego bez przerwania skóry. Raną określa się przerwanie ciągłości powłoki zewnętrznej (skóry) i głębszych tkanek (powięzi, mięśni) pod wpływem urazu mechanicznego, połączone z ich uszkodzeniem i krwotokiem. Najczęściej spotykamy uszkodzenia skóry, ale rana może sięgać do jam ciała i narządów wewnętrznych. W zależności od okoliczności w jakich powstały i od narzędzia, jakim zostały zadane, rozróżniamy rany: cięte, kłute, tłuczone, szarpane, postrzałowe i inne.
Najczęściej mamy do czynienia ze stłuczeniem skóry i mięśni przez uraz bezpośredni, w wyniku którego dochodzi do wylewów krwi do mięśnia. Na podłożu wynaczynionej krwi może tworzyć się tkanka bliznowata, która czasem ogranicza kurczliwość i wydolność mięśnia. Następstwem poważniejszych urazów bezpośrednich są zmiażdżenia oraz rozerwanie i przerwanie brzuśców mięśniowych lub ścięgien. Swoistym uszkodzeniem jest oderwanie ścięgna z miejsca przyczepu do kości. Zdarza się to w przypadkach gwałtownych skurczów ( w tężcu, u biegaczy). W przypadku uszkodzenia mięśnia czy ścięgna obowiązuje unieruchomienie kończyny.
Gojenie się ran. Każde zranienie charakteryzuje ból, krwawienie i rozejście się brzegów rany. Przez ranę mogą wniknąć do organizmu drobnoustroje chorobotwórcze. Wywołują one stan zapalny, który przedłuża czas gojenia się rany i podtrzymuje niebezpieczeństwo rozszerzenia się zakażenia. Groźne są powikłania wywołane przez zarazki gnilne, beztlenowce, laseczki tężca i wirusy wścieklizny. Gojenie się rany następuje przez połączenie jej brzegów i wypełnienie ubytków przez ziarninę, z której wytwarza się blizna. W procesie tym należy odróżnić: rozpuszczanie, wchłanianie i uprzątanie tkanek martwych oraz wypełnienie ubytków po usuniętych zniszczonych tkankach.
Rozróżniamy trzy zasadnicze sposoby gojenia się ran.
1. Gojenie bezpośrednie (rychłozrost) występuje wówczas, gdy rana powstaje pod wpływem działania przedmiotu ostrego i niezakażonego, a krawędzie rany są gładkie, równe i przylegają do siebie. Brzegi rany są sklejane przez włóknik, pojawiają się makrofagi, fibroblasty i naczynia włosowate, powstaje niewielka blizna, która czasem zanika, nie pozostawiając śladu. Jest to najszybszy i najkorzystniejszy sposób gojenia się ran.
2. Gojenie pośrednie (przez ziarninowanie) występuje wówczas, gdy rana powstała pod wpływem działania przedmiotów o nierównych brzegach, tępych, miażdżących lub rozrywających tkanki na dużej przestrzeni i nastąpiło zakażenie rany. Gojeniu się takiej rany towarzyszy proces zapalny okolicznych tkanek. Pokrywająca ranę ziarnina obfituje w leukocyty. Proces gojenia jest powolny, towarzyszy mu ropienie, powstają rozległe blizny.
3. Gojenie się pod strupem nazywamy gojeniem się przez oddzielanie. Strup powstaje wówczas, gdy krew, wydzielina surowiczowłóknista i martwe tkanki nie ulegają rozpuszczeniu i wchłonięciu, lecz krzepną na powierzchni rany. Naskórek przenika pod strup i oddziela go od ziarniny. Po wytworzeniu tkanki bliznowatej strup odpada.
Proces gojenia się rany komplikuje zakażenie laseczkami tężca.
Zakażenie tężcem występuje najczęściej w ranach zabrudzonych ziemią, nawozem na drogach, w ogrodzie, na polu. Tężec rozwija się szczególnie łatwo w ranach tkanek źle ukrwionych, głębokich, zawierających ciała obce, u rannych we wstrząsie.
Decydujące znaczenie w profilaktyce tężca mają dwa czynniki:
1 - działanie swoistych przeciwciał zobojętniających toksynę tężcową;
2 - pierwotne wycięcie rany, pozwalające wraz z wycinanymi tkankami
usunąć znajdujące się w nich laseczki tężca.
Ciało obce w tkankach może zostać otoczone blizną i długo pozostawać w tkankach, nie wywołując dolegliwości. Może jednak powodować bóle, ograniczenie ruchów i powstawanie ropni (26).
Ostre zapalenie mięśni
Występuje najczęściej jako zakażenie wtórne w następstwie urazów części miękkich oraz zakażenia bezpośredniego. Inną przyczyną może być przejście procesu zapalnego z najbliższego sąsiedztwa (ropowice, zapalenie węzłów chłonnych, zapalenie kości) albo ropnie krwiopochodne. Dookoła ropnia wytwarza się obrzęk zapalny i zmiany zwyrodnieniowe. W ciężkich postaciach mięsień jest obrzmiały, szarawy, pojawia się wysięk surowiczy lub surowiczokrwisty, co prowadzi do martwicy tkanki mięśniowej.
Choroby układu nerwowego - mięśniowego
W chorobach układu nerwowo-mięśniowego występują zniekształcenia i zaburzenia czynności narządu ruchu. Uszkodzenie neuronów o.u.n. (mózgu i rdzenia kręgowego) powoduje zaburzenie napięcia mięśni i ruchów oraz zaburzenia równowagi.
Uszkodzenie ośrodków mózgowych (komórek piramidowych) powoduje porażenia i niedowłady spastyczne. Przyczyny mogą być różne: choroby zakaźne i zwyrodnieniowe, uszkodzenia urazowe, ucisk przez krwiak, ropień, nowotwór. Obraz choroby jest różnorodny i zależy od umiejscowienia uszkodzonych ośrodków i dróg nerwowych oraz od rozległości tych uszkodzeń. Uszkodzenie nerwów obwodowych powoduje porażenia lub niedowłady wiotkie i zaburzenie czucia. Ocena przyczyn nieprawidłowego ustawienia stawów, zakresu ruchów, siły mięśni, sprawności i wydolności czynnościowej stanowi podstawę do zrozumienia mechanizmu powstawania zniekształceń.
Porażenie dziecięce (choroba Heinego-Medina)
Jest ostrą chorobą zakaźną (wirusową). W typowej postaci choroby występuje zapalenie rogów przednich rdzenia, rozpad i zwyrodnienie neuronów. W następstwie powstaje porażenie wiotkie, najczęściej kończyn dolnych. Występuje różny stopień i zasięg niedowładów od lekkich zaników mięśniowych do rozległych porażeń całych grup mięśniowych (p.s. 74).
Odrębną grupę chorób narządu ruchu stanowią dystrofie mięśniowe, w których upośledzenie bądź utrata siły mięśniowej następuje na skutek uszkodzenia synaps nerwowo-mięśniowych. Następstwem tych zmian są postępujące zwyrodnienia włókien mięśniowych, które mogą doprowadzić do ciężkich niedowładów i upośledzenia ogólnej sprawności życiowej.
Najbardziej znaną postacią zaburzeń czynności synapsy nerwowo-mięśniowej jest miastenia, która objawia się szybkim męczeniem się mięśni w skurczu. Przyczyną jest nieprawidłowa synteza acetylocholiny - mediatora synapsy przekazującego pobudzenie z nerwu do mięśnia (30).
5.8. Uszkodzenia stawów
Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego
Jest zaburzeniem rozwojowym, rozwijającym się wskutek nieprawidłowego ukształtowania się jego elementów (dysplazja). Zmiany dotyczą poszczególnych elementów stawu skręcenie górnej nasady kości udowej, zbyt płytka panewka, zwiotczenie torebki. Przemieszczeniu głowy towarzyszy w zmiennym stopniu niedorozwój kości udowej, łonowej i kulszowej, stromy dach panewki. Zmiany te czynią staw podatnym na powstawanie zwichnięć w dalszym rozwoju dziecka pod wpływem rozmaitych czynników szkod¬liwych. Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego należy do najczęstszych zaburzeń rozwojowych kończyn.
Zapobieganie zwichnięciom polega na wczesnym wykrywaniu zmian i tworzeniu warunków do ich cofnięcia. Konieczne jest unikanie gwałtownych ruchów prostowania i przywodzenia, noszenie dziecka z zabezpieczeniem odwiedzenia kończyn nogi dziecka powinny obejmować tułów matki.
Urazy stawów i okolic przystawowych
Pociągają za sobą różnie nasilone uszkodzenia - stłuczenia, skręcenia, przerwanie więzadeł, zwichnięcia i złamania śródstawowe.
Stłuczenie stawu objawia się bolesnością, ograniczeniem ruchów lub wylewem krwi.
Skręcenie to lekkiego stopnia naderwanie więzadeł i torebki stawowej bez przerwania ich ciągłości. Może wystąpić krwiak i wysięk śródstawowy. Wylewy krwawe mogą stać się widoczne po kilku godzinach od wypadku.
Przerwanie więzadeł przejawia się wylewem krwi, dużą bolesnością i wystąpieniem ruchów patologicznych lub patologicznego ustawienia stawów.
Zwichnięcie stawu to całkowite przemieszczenie względem siebie powierzchni stawowych nasad kości i jamy stawowej. Rozróżniamy zwichnięcia wrodzone i nabyte (świeże, zastarzałe, nawykowe).
Złamanie śródstawowe z przemieszczeniem odłamów może nastąpić przy dużych urazach bezpośrednich w okolicy stawu i może być powikłane uszkodzeniem naczyń i nerwów.
Zwichnięcie urazowe i złamanie śródstawowe stanowią z reguły bardzo ciężkie uszkodzenie narządu ruchu spowodowane rozległością uszkodzeń więzadeł i torebki, co powoduje poważne następstwa dla czynności stawu.
Zapalenie stawów
Zakażenie następuje drogą krwionośną z sąsiednich tkanek oraz bezpośrednio z ran. Błona maziowa gwałtownie reaguje na zakażenie wysiękiem z narastającą zawartością leukocytów i włóknika. Zapalenie stawów może być ostre, podostre i przewlekłe.
Pourazowe zapalenie stawu. Jest to odczyn zapalny błony maziowej. W początkowym okresie powstaje przekrwienie i wzmożona przepuszczalność naczyń. W następstwie tych zmian w jamie stawowej gromadzi się wy¬sięk surowiczy. Równoczesne uszkodzenie naczyń krwionośnych zmienia skład i wygląd płynu stawowego zmieszanego z krwią.
Niewielki wysięk surowiczy może być wchłonięty przez błonę maziową, rozległy i połączony z krwiakiem powoduje znaczne rozciągnięcie torebki stawowej. W tym stanie krew i wysięk nie mogą przesączyć się przez napiętą ścianę torebki. Utrzymujący się dłużej krwiak i wysięk drażnią błonę maziową, powodują jej przerost i zwłóknienie, co ogranicza ruchomość stawu. Duży wylew wytwarza zrosty powodujące unieruchomienie stawu.
Ostre ropne zapalenie stawów. Bywa wywoływane bakteriami ropotwórczymi przez zakażenie bezpośrednie lub drogą naczyń krwionośnych i chłonnych. Ognisko zapalne umiejscawia się w błonie maziowej, obejmując stopniowo cały staw. W pierwszym okresie dochodzi do wysięku surowiczego. Dalsze zmiany i szybkość ich narastania zależą od zjadliwości bakterii. Surowiczy wysięk ulega zropieniu. Pod wpływem toksyn i enzymów proteolitycznych dochodzi do uszkodzenia chrząstek stawowych. Po wygaśnięciu odczynu zapalnego chrząstka stawowa ulega bliznowatemu zwłóknieniu. Następuje znaczne ograniczenie ruchomości stawu (zrosty włókniste) a nawet dochodzi do całkowitego zrostu kostnego - ankiloza ( 18. 19).
5.9. Choroby reumatyczne narządu ruchu
Gorączka reumatyczna
Jest wyrazem alergicznego odczynu zapalnego na poprzedzające ją zakażenia paciorkowcowe. W obrazie klinicznym objawia się gorączką, ost¬rym odczynem stawów, procesem zapalnym w sercu. Występuje przede wszystkim w wieku dziecięcym i młodzieńczym, po przebytym zakażeniu (anginy).
Choroba rozpoczyna się gorączką, potami, bólem głowy i przyspieszeniem akcji serca. Najbardziej charakterystycznym objawem jest zapalenie dużych stawów. Proces zapalny może obejmować jeden lub kilka stawów jednocześnie, wędrując z jednego stayvu na drugi. Dotknięte stawy są obrzękłe, bolesne, skóra w obrębie stawu jest zaczerwieniona i gorąca.
Najgroźniejszym skutkiem gorączki reumatycznej jest uszkodzenie zastawek serca w wyniku zapalenia wsierdzia (zastawka dwudzielna i aortalna). Na płatkach zastawek tworzą się zmiany zapalne i zakrzepowe, które goją się przez zwłóknienie i zwapnienie, co prowadzi do pogrubienia i zrastania się płatków zastawek oraz skrócenia nici ścięgnistych, łączących płatki zastawek przedsionkowo-komorowych z mięśniami brodawkowatymi. Rozwija się wada nabyta serca, która powoduje powiększenie i uszkodzenie mięśnia sercowego i niewydolność krążenia.
Reumatoidalne zapalenie stawów (gościec przewlekły postępujący). Przyczyny powstawania i warunki występowania tej choroby i innych chorób reumatycznych nie są jeszcze jednoznacznie wyjaśnione. Prawdopodobnie u podłoża leży predyspozycja genetyczna i osobnicze odczyny immunolo¬giczne. Istotą tej choroby stawów jest postępujące, przewlekłe niszczenie tkanek stawów.
W 25% przypadków początek może być ostry, z gorączką i bolesnym obrzękiem stawów. W postaci przewlekłej najpierw pojawiają się bóle stawów, obrzmienie i utrudnienie ruchów, a w końcu usztywnienie. Charakterystyczną cechą jest sztywność poranna po wstaniu z łóżka, ustępująca po 1-2 godzinach. Najczęściej choroba zaczyna się od zajęcia drobnych stawów rąk i stóp a następnie obejmuje duże stawy kończyn i kręgosłup.
Ostatecznym skutkiem tego postępującego zapalno-zwyrodnieniowego procesu reumatoidalnego jest zniszczenie chrząstek i powierzchni stawo¬wych, znaczne zniekształcenie i ograniczenie ruchów stawów, zwichnięcia i zesztywnienie, tak że chory zostaje praktycznie unieruchomiony. Rozwój tego procesu zwiększają różne urazy w obrębie narządu ruchu, przewlekłe zakażenia, przebywanie w chłodzie i wilgoci.
Destrukcja więzadeł stawowych w przypadkach zaawansowanych powo¬duje zniekształcenie stawów i kalectwo.
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Powstaje wskutek powtarzających się mikro urazów mechanicznych, nakładających się na genetycznie mniej odporną tkankę chrzestną lub nieprawidłową budowę nasad kości. Zmiany zwyrodnieniowe występują najczęściej w stawach kolanowych, biodrowych i w kręgosłupie. Zmiany chorobowe wywołują takie dolegliwości, jak: ograniczenie ruchomości stawów, okresowo nasilające się bóle przy ruchu, zwłaszcza podczas obciążenia. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa są bardzo często przyczyną silnych bólów, kiedy wyrosła kostne powodują nacisk na wychodzące z kanału kręgowego korzenie nerwowe.
Urazy mechaniczne, mikro urazy i przeciążenia dynamiczne pracą doprowadzić mogą do uszkodzenia przyczepów ścięgien i więzadeł, tworzenia się stanów zapalnych ścięgien, kaletek maziowych, pochewek ścięgnistych i mięśni. Z wiekiem chrząstka stawowa staje się mniej elastyczna, gorzej amortyzuje wstrząsy, łatwiej ulega uszkodzeniu. Chrząstka szklista ma minimalne zdolności regeneracyjne. Powstające ubytki wypełnia mniej wartościowa chrząstka włóknista. Pod wpływem powtarzających się urazów, odczy¬nów wysiękowych i zapalnych, długotrwałego nadmiernego nacisku chrząstka staje się podatna na uszkodzenie i łatwo ulega zmianom zwyrodnieniowym. Od strony podchrzęstnej warstwy kości wrastają w chrząstkę naczynia, wokół których postępuje proces jej wapnienia i kostnienia.
Na obwodzie, w miejscach gdzie nacisk jest mniejszy, stwierdza się strefę zwiększonego ukrwienia i odwapnienia. Przekrwiona jest również okolica okostnej na pograniczu chrząstki stawowej. Dłużej trwające podrażnienie i przekrwienie powoduje odczyny okostnowe i narastanie wyrośli kostnych na krawędziach stawów.
Zanik chrząstki i obnażenie dobrze unerwionej podchrząstkowej warstwy kości sprawia, że ruch stawu staje się bolesny. Odruch bólowy nasila przykurcze mięśni i dodatkowo ogranicza zakres ruchów, a jednocześnie tarcie powierzchni stawowych wywołuje wyczuwalny a nawet słyszalny chrzęst (18, 19, 23).
5.10. Nowotwory
Pierwotne nowotwory narządu ruchu powstają z tkanki łącznej tworzącej kość oraz z tkanek sąsiednich (okostnej, szpiku, mięśni, nerwów, naczyń, błon maziowych). Guzy kości i tkanek sąsiednich dzielimy na niezłośliwe i złośliwe.
Na budowę i ewolucję nowotworu wpływa nie tylko komórka macierzysta, lecz także odcinek kośćca, w którym dochodzi do metaplazji nowotworowej. Uraz najczęściej odgrywa rolę czynnika odkrywczego bądź lokalizującego.
.Nowotwory wtórne to przerzuty nowotworowe do kości, które stanowią pokaźny procent ogólnej liczby nowotworów kości. Przerzuty do kośćca najczęściej dają nowotwory złośliwe: sutka, gruczołu krokowego, żołądka, tarczycy, nerki i oskrzela.
Nowotwory kości i stawów możemy podzielić na:
- nowotwory kości niezłośliwe, np. kostniak, chrzęstniak,
- nowotwory kości złośliwe, np. mięsaki (kościopochodne, szpikopochodne),
- nowotwory przykostne z tkanki łącznej, mięśniowej,
- wtórne nowotwory złośliwe kości (przerzuty nowotworowe),
- nowotwory stawów ( z tkanki chrzestnej, z błon maziowych).
Rozpoznanie nowotworu złośliwego narządu ruchu a szczególnie kości jest problemem złożonym i pociąga za sobą okaleczające zabiegi (amputacja, rozległe resekcje kości). Każde rozpoznanie powinno być wynikiem współdziałania ortopedy, radiologa i patologa (4, 19).
Wszelkie zmiany chorobowe toczące sie w narządzie ruchu ze względów etiologicznych możemy podzielić na wady rozwojowe, procesy pourazowe, procesy zapalne, zaburzenia metaboliczne, uszkodzenia stawów, nowotwory kości i stawów.
5.1 Wady rozwojowe narządu ruchu
Wada rozwojowa (wrodzona) nazywamy zmiany budowy i czynności narządu powstałe w wyniku zaburzenia rozwoju embrionalnego i zarodkowego. Przyczyny powstawania wad rozwojowych możemy podzielić na:
-endogenne, wynikające z przekazania potomstwu wadliwych informacji genetycznych w komórkach rozrodczych rodziców i
zmiany kodu genetycznego w wyniku mutacji genów i zmian w chromosomach;
-egzogenne, kształtujące sie w następstwie szkodliwego działania czynników zewnętrznych na rozwijający się zarodek i płód.
Zaburzenia rozwoju mięśni na etapie płodowym powodują upośledzenie rozwoju i wtórne bliznowacenie mięśni, co powoduje ograniczenie ruchów, przykurcze stawów i zniekształcenie kończyn. Zatrzymane w rozwoju i skrócone mięśnie ograniczają ruchomość stawów. Zmiany w stawach rozpoznaje się po urodzeniu.
Wady rozwojowe układu kostnego doprowadzić mogą do: zniekształceni klatki piersiowej, zniekształcenia stopy i ręki, zrostów palców, braku ubytku kończyny, stawu rzekomego goleni, rozszczepu kręgosłupa, tylno-bocznego skrzywienia kręgosłupa i innych.
Możliwości zapobiegania wadom rozwojowym:
- poradnictwo genetyczne (określenie wielkości ryzyka),
- wczesne, śródmaciczne rozpoznanie wady (techniką echografii ultradźwiękowej (USG), badaniem cytologicznym i biochemicznym płynu owodniowego),
- szczególna ochrona kobiety w pierwszych 3 miesiącach ciąży,
- ochrona narządu ruchu dziecka w okresach predysponujących do zniekształceń.
Zasada powinno być zapobieganie zniekształceniom. Celem leczenia zniekształceń jest przywrócenie czynności po uprzednim przywróceniu prawidłowych stosunków anatomicznych.
5.2. Traumatologia narządu ruchu
Urazy mechaniczne powstają na skutek działania przedmiotów na ciało człowieka, przy czym rozległość i skutki urazu sa proporcjonalne do masy i szybkości atakujących przedmiotów oraz do wytrzymałości tkanek organizmu. Często do urazu dochodzi na skutek ruchu ciała w stosunku do otoczenia (upadek z wysokości). Gdy do uszkodzenia tkanek dochodzi w miejscu zadziałania urazu (stłuczenie lub zmiażdżenie), to mówimy o urazie bezpośrednim. Gdy uszkodzenie powstaje z dala od miejsca urazu, mówimy o urazie pośrednim. Uszkodzenia mogą być spowodowane urazem porodowym. W takich przypadkach dochodzi do skręceń, zwichnięć lub złamań.
Działanie dużych sił zewnętrznych powoduje przede wszystkim uszkodzenie skóry lub błon śluzowych i powstanie otarcia naskórka lub rany: ciętej, kłutej, tłuczonej, miażdżonej, postrzałowej. Jeśli ranie towarzyszy złamanie kości, mówimy o otwartym złamaniu. Rozróżniamy również zwichnięcia zamknięte lub otwarte. Przeniesienie siły urazu na narządy wewnętrzne może spowodować różne zaburzenia i szkody ogólnoustrojowe.
Urazy przewlekłe pociągają za sobą odczyny w narządzie ruchu w postaci zgrubień skóry i tkanki podskórnej (odciski), przerostu kości i ścięgien oraz zapalnych odczynów kaletek maziowych czy zmian zwyrodnieniowych chrząstek stawowych.
5.3. Złamania kości
Złamanie kości to przerwanie ciągłości nie zmienionej patologicznie kości, które powstaje w wyniku działania dużych sił (masy i przyspieszenia), na skutek urazu mechanicznego, przeciążenia (złamanie marszowe) albo zmian chorobowych kości. W zależności od mechanizmu urazu, złamania powstają w wyniku działania bezpośredniego lub pośredniego. Bardzo silne urazy bezpośrednie powodują zmiażdżenie lub rozkawałkowanie kości (złamania wieloodłamowe). W bezpośrednim sąsiedztwie złamania siła łamiąca oraz rozrywający ruch odłamów kości mogą doprowadzić do ograniczonego pourazowego uszkodzenie mięśni, powięzi, naczyń i nerwów.
Zarówno urazy pośrednie, jak i bezpośrednie mogą powodować złamania zamknięte, czyli przerwanie ciągłości kości bez uszkodzenia powłok, oraz złamania otwarte, gdy odłam komunikuje się ze światem zewnętrznym na skutek uszkodzenia powłok (skóra, powięź, mięśnie).
Rozróżniamy złamania proste (nie powikłane) oraz złamania powikłane - pierwotne i wtórne (zakażenie).Podstawa podziału może być również przebieg szpan złamania i wzajemne przemieszczenie odłamów kostnych.
Gojenie się złamania, czyli odtworzenie ciągłości uszkodzonej kości, jest złożonym procesem biologicznym i biochemicznym, przebiegającym w różnym czasie w zależności od stopnia ukrwienia danej kości, wieku chorego oraz stanu całego organizmu i zastosowanego leczenia. Złamanie kości to nie tylko przerwanie ciągłości tkanki kostnej, lecz także uszkodzenie okostnej. naczyń krwionośnych, niekiedy przerwanie głównej tętnicy doprowadzającej krew do kości długiej. Zaburzenie w dopływie krwi do odłamów złamanej kości wpływa niekorzystnie na proces gojenia się. Złamania w obrębie nasad i przynasad dzięki dobremu ukrwieniu goją się szybciej niż złamania trzonów. W gojeniu się złamania decydujące znaczenie ma anatomiczne ustawienie i prawidłowe unieruchomienie odłamów. Przy złamaniu kości długiej trzeba unieruchomić dwa sąsiednie stawy a przy uszkodzeniu stawu (zwichnięcie, skręcenie) należy unieruchomić dwie sąsiednie kości.
Krew z uszkodzonych naczyń krwionośnych złamanej kości tworzy w okolicy złamania krwiak, który zmienia się w skrzep. Skrzep łączy odłamy, i stanowi podłoże, w którym rozrastają się komórki tkanki łącznej, naczynia krwionośne i młoda kostnina. Kostnina łącznotkankowa ulega mineralizacji i przekształca się w dojrzała tkankę kostną.
W czasie 2 - 3 miesięcy następuje zespolenie odłamów kostnina, ale definitywny zrost kości i jej przebudowa trwa zwykle rok.
5.4 Pourazowe szkody w narządzie ruchu
Wadliwe unieruchomienie, zakażenie, zaburzenie w krążeniu powodują odwapnienie końców kości, wzmagają resorpcję odłamów i powodują poszerzenie szczeliny złamania. Takie zaburzenia nazywamy opóźnionym zrostem.
Staw rzekomy to zaburzenie prawidłowego procesu gojenia się złamania, w którym stwierdza się (radiologicznie) brak zrostu, brak kostniny, sklerotyzację końców odłamów połączoną z zarośnięciem kanału szpikowego. Staw rzekomy występuje, gdy opóźniony zrost nie doprowadzi do konsolidacji złamania. Powoduje to patologiczną ruchomość odłamów i znaczne upośledzenie czynności kończyny.
Wadliwy zrost odłamów występuje najczęściej w złamaniach tych kości, na które działają znaczne siły mięśniowe, oraz w złamaniach wieloodłamowych, powikłanych, skośnych i spiralnych. Znaczne siły mięśniowe ściągają odłamy złamania. W wadliwym zroście stwierdza się zniekształcenie kończyny, jej skłócenie, czasem pogrubienie i wygięcie kątowe oraz upośledzenie czynności (18, 19).
5.5 Ostre nieswoiste zapalenie kości
Do zakażenia tkanki kostnej dochodzi najczęściej wskutek osadzenia się w niej drobnoustrojów przyniesionych z krwią. Szczególna skłonność do rozwoju zakaźnego zapalenia tkanki kostnej u dzieci i młodzieży wynika z obfitego unaczynienia kości w okresie rozwoju. Przyczyną zakażenia mogą być: rany skóry, ropień, czyrak, angina, błonica.
Zmiany zapalne mogą się rozwijać wieloogniskowo i niezależnie od siebie. W miejscu osiedlenia się bakterii powstaje zakrzepowe zapalenie naczyń tętniczych i żylnych, ropień podokostnowy lub przynasadowy. Objęte procesem zapalnym odcinki tkanki kostnej ulegają martwicy wskutek toksycznego działania drobnoustrojów. Zniszczona procesem zapalnym martwicza tkanka kostna zostaje oddzielona od zdrowej kości przez wał ziarniny i zachowuje się jak ciało obce. Powierzchowne blaszki obumarłej tkanki kostnej mogą ulec wydaleniu na zewnątrz przez przetoki a martwaki małe (po leczeniu antybiotykami) ulegają zazwyczaj całkowitemu wessaniu.
Procesy odnowy tkanki kostnej związane są z okostna, która przejmuje całkowitą regenerację obumarłego odcinka. W miejscu ubytku wytwarza się tkanka kostna. Utrzymujące się dłużej martwaki są przyczyną nie gojących się przetok, wznowy i zaostrzeń procesu chorobowego.
W obrębie układu kostnego występują również procesy zapalne kiłowe (wrodzone i nabyte) oraz gruźlicze.
5.6 Zaburzenia metaboliczne
Prawidłowa struktura tkanki kostnej zależy od czynników biologicznych i fizycznych. Wbudowanie wapnia w substancję kostną i w strefy wzrostu chrząstek nasady kości zależy od prawidłowej czynności osteoblastów i osteoklastów. Zmiany czynności tych komórek wywołują zaburzenia w mineralizacji kości i w następstwie zmniejszony lub zwiększony stopień uwapnienia kości. Zaburzenie gospodarki wapniowej związane jest również z jego stężeniem we krwi, z mechanizmem wbudowywania do kości i zwiększoną mobilizacją z kości. Przebieg tych procesów zależy od stężenia paratyryny, estrogenów i kortykoidów (7, 9).
Zgąbczenie kości (osteoporoza)
Polega na zmniejszeniu masy prawidłowo uwapnionej kości w następstwie upośledzenia wytwarzania substancji podstawowej kości. Makroskopowo daje obraz rozrzedzenia struktury kości. W obrazie radiologicznym stwierdza się zmniejszoną liczbę beleczek kostnych i ich ścieńczenie. Osteoporoza powstaje w stanach głodzenia, w nadczynności tarczycy i kory nadnerczy, towarzyszy procesowi starzenia się. Zmiany w kości mogą być ograniczone (w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów) lub uogólnione. W tej postaci zmiany występują zwykle w kręgosłupie, miednicy i kończy¬nach przez dłuższy czas unieruchomionych. Zmiany w kościach długich usposabiają do złamań.
Krzywica
Występująca u dzieci krzywica spowodowana jest niedoborem wit. D.
Niedobory witaminowe związane są z błędnym odżywianiem, zaburzeniem czynności narządów wewnętrznych albo genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem metabolizmu. Niedobór witamin grupy D, obok skutków ogólnych, powoduje zmniejszenie wchłaniania soli wapnia w przewodzie pokarmowym i zmniejszone wchłanianie zwrotne fosforu w nerkach.
Niskie stężenie wapnia i fosforu we krwi działa ujemnie na procesy kostnienia, na odkładanie soli mineralnych na podłożu kostninowym, a także na rozwój komórek chrząstek wzrostowych. Niedostatecznie uwapniona kość charakteryzuje się mniejszą mechaniczną odpornością, podatna jest na wyginanie i złamania pod naciskiem masy ciała i pociągania przez mięśnie.
Włączają się bóle kości a w przypadkach nasilonej hipokalcemii kurcze mięśni i drgawki.
Do objawów krzywicy należy pogrubienie nasad kości długich oraz połączeń chrzęstno-kostnych żeber, zwiększenie guzów czołowych i ciemieniowych (czaszka kwadratowa), opóźnione zarastanie ciemiączek i wyrzynanie zębów. Jeżeli niedobór wit. D dotyczy dorosłych, może rozwinąć się obraz osteomalacji.
Rozmiękanie kości (osteomalacja)
Polega na zmniejszeniu zawartości soli wapnia przy prawidłowym zachowaniu substancji podstawowej kości. Podłoże choroby stanowi zahamowanie procesów mineralizacji. Choroba charakteryzuje się prawidłową liczbą i wielkością niedostatecznie uwapnionych beleczek kostnych. Kości staja sic miękkie i wyginają się. Przyczyną osteomalacji jest zaburzenie przemiany wapnia spowodowane niedoborem wit. D). Rozmiękanie kości pojawia się najczęściej u kobiet w ciąży i w czasie karmienia, kiedy ubogie w wit. D po¬żywienie nie wystarcza na zaspokojenie potrzeb matki i rozwijającego się płodu. Zaspokojenie potrzeb płodu następuje kosztem matki, u której odwapnienie kości powodować może zmiany w kościach kończyn, miednicy, kręgosłupa.
Objawy osteomalacji mogą być spowodowane wieloma czynnikami błędne odżywianie, niedobór promieni ultrafioletowych, upośledzenie wchłaniania tłuszczów i wit. D, nadczynność przytarczyc, zahamowanie zwrotnego wchłaniania w nerkach, nadmiernego zapotrzebowania na wapń w ciąży, w czasie karmienia (4, 7).
5.7. Wybrane przykłady chorób układu mięśniowego
Mechaniczne uszkodzenia skóry i mięśni. Choroby wywołane urazem to stłuczenia i zranienia. Stłuczeniem nazywamy uszkodzenie ciała w rezultacie urazu tępego bez przerwania skóry. Raną określa się przerwanie ciągłości powłoki zewnętrznej (skóry) i głębszych tkanek (powięzi, mięśni) pod wpływem urazu mechanicznego, połączone z ich uszkodzeniem i krwotokiem. Najczęściej spotykamy uszkodzenia skóry, ale rana może sięgać do jam ciała i narządów wewnętrznych. W zależności od okoliczności w jakich powstały i od narzędzia, jakim zostały zadane, rozróżniamy rany: cięte, kłute, tłuczone, szarpane, postrzałowe i inne.
Najczęściej mamy do czynienia ze stłuczeniem skóry i mięśni przez uraz bezpośredni, w wyniku którego dochodzi do wylewów krwi do mięśnia. Na podłożu wynaczynionej krwi może tworzyć się tkanka bliznowata, która czasem ogranicza kurczliwość i wydolność mięśnia. Następstwem poważniejszych urazów bezpośrednich są zmiażdżenia oraz rozerwanie i przerwanie brzuśców mięśniowych lub ścięgien. Swoistym uszkodzeniem jest oderwanie ścięgna z miejsca przyczepu do kości. Zdarza się to w przypadkach gwałtownych skurczów ( w tężcu, u biegaczy). W przypadku uszkodzenia mięśnia czy ścięgna obowiązuje unieruchomienie kończyny.
Gojenie się ran. Każde zranienie charakteryzuje ból, krwawienie i rozejście się brzegów rany. Przez ranę mogą wniknąć do organizmu drobnoustroje chorobotwórcze. Wywołują one stan zapalny, który przedłuża czas gojenia się rany i podtrzymuje niebezpieczeństwo rozszerzenia się zakażenia. Groźne są powikłania wywołane przez zarazki gnilne, beztlenowce, laseczki tężca i wirusy wścieklizny. Gojenie się rany następuje przez połączenie jej brzegów i wypełnienie ubytków przez ziarninę, z której wytwarza się blizna. W procesie tym należy odróżnić: rozpuszczanie, wchłanianie i uprzątanie tkanek martwych oraz wypełnienie ubytków po usuniętych zniszczonych tkankach.
Rozróżniamy trzy zasadnicze sposoby gojenia się ran.
1. Gojenie bezpośrednie (rychłozrost) występuje wówczas, gdy rana powstaje pod wpływem działania przedmiotu ostrego i niezakażonego, a krawędzie rany są gładkie, równe i przylegają do siebie. Brzegi rany są sklejane przez włóknik, pojawiają się makrofagi, fibroblasty i naczynia włosowate, powstaje niewielka blizna, która czasem zanika, nie pozostawiając śladu. Jest to najszybszy i najkorzystniejszy sposób gojenia się ran.
2. Gojenie pośrednie (przez ziarninowanie) występuje wówczas, gdy rana powstała pod wpływem działania przedmiotów o nierównych brzegach, tępych, miażdżących lub rozrywających tkanki na dużej przestrzeni i nastąpiło zakażenie rany. Gojeniu się takiej rany towarzyszy proces zapalny okolicznych tkanek. Pokrywająca ranę ziarnina obfituje w leukocyty. Proces gojenia jest powolny, towarzyszy mu ropienie, powstają rozległe blizny.
3. Gojenie się pod strupem nazywamy gojeniem się przez oddzielanie. Strup powstaje wówczas, gdy krew, wydzielina surowiczowłóknista i martwe tkanki nie ulegają rozpuszczeniu i wchłonięciu, lecz krzepną na powierzchni rany. Naskórek przenika pod strup i oddziela go od ziarniny. Po wytworzeniu tkanki bliznowatej strup odpada.
Proces gojenia się rany komplikuje zakażenie laseczkami tężca.
Zakażenie tężcem występuje najczęściej w ranach zabrudzonych ziemią, nawozem na drogach, w ogrodzie, na polu. Tężec rozwija się szczególnie łatwo w ranach tkanek źle ukrwionych, głębokich, zawierających ciała obce, u rannych we wstrząsie.
Decydujące znaczenie w profilaktyce tężca mają dwa czynniki:
1 - działanie swoistych przeciwciał zobojętniających toksynę tężcową;
2 - pierwotne wycięcie rany, pozwalające wraz z wycinanymi tkankami
usunąć znajdujące się w nich laseczki tężca.
Ciało obce w tkankach może zostać otoczone blizną i długo pozostawać w tkankach, nie wywołując dolegliwości. Może jednak powodować bóle, ograniczenie ruchów i powstawanie ropni (26).
Ostre zapalenie mięśni
Występuje najczęściej jako zakażenie wtórne w następstwie urazów części miękkich oraz zakażenia bezpośredniego. Inną przyczyną może być przejście procesu zapalnego z najbliższego sąsiedztwa (ropowice, zapalenie węzłów chłonnych, zapalenie kości) albo ropnie krwiopochodne. Dookoła ropnia wytwarza się obrzęk zapalny i zmiany zwyrodnieniowe. W ciężkich postaciach mięsień jest obrzmiały, szarawy, pojawia się wysięk surowiczy lub surowiczokrwisty, co prowadzi do martwicy tkanki mięśniowej.
Choroby układu nerwowego - mięśniowego
W chorobach układu nerwowo-mięśniowego występują zniekształcenia i zaburzenia czynności narządu ruchu. Uszkodzenie neuronów o.u.n. (mózgu i rdzenia kręgowego) powoduje zaburzenie napięcia mięśni i ruchów oraz zaburzenia równowagi.
Uszkodzenie ośrodków mózgowych (komórek piramidowych) powoduje porażenia i niedowłady spastyczne. Przyczyny mogą być różne: choroby zakaźne i zwyrodnieniowe, uszkodzenia urazowe, ucisk przez krwiak, ropień, nowotwór. Obraz choroby jest różnorodny i zależy od umiejscowienia uszkodzonych ośrodków i dróg nerwowych oraz od rozległości tych uszkodzeń. Uszkodzenie nerwów obwodowych powoduje porażenia lub niedowłady wiotkie i zaburzenie czucia. Ocena przyczyn nieprawidłowego ustawienia stawów, zakresu ruchów, siły mięśni, sprawności i wydolności czynnościowej stanowi podstawę do zrozumienia mechanizmu powstawania zniekształceń.
Porażenie dziecięce (choroba Heinego-Medina)
Jest ostrą chorobą zakaźną (wirusową). W typowej postaci choroby występuje zapalenie rogów przednich rdzenia, rozpad i zwyrodnienie neuronów. W następstwie powstaje porażenie wiotkie, najczęściej kończyn dolnych. Występuje różny stopień i zasięg niedowładów od lekkich zaników mięśniowych do rozległych porażeń całych grup mięśniowych (p.s. 74).
Odrębną grupę chorób narządu ruchu stanowią dystrofie mięśniowe, w których upośledzenie bądź utrata siły mięśniowej następuje na skutek uszkodzenia synaps nerwowo-mięśniowych. Następstwem tych zmian są postępujące zwyrodnienia włókien mięśniowych, które mogą doprowadzić do ciężkich niedowładów i upośledzenia ogólnej sprawności życiowej.
Najbardziej znaną postacią zaburzeń czynności synapsy nerwowo-mięśniowej jest miastenia, która objawia się szybkim męczeniem się mięśni w skurczu. Przyczyną jest nieprawidłowa synteza acetylocholiny - mediatora synapsy przekazującego pobudzenie z nerwu do mięśnia (30).
5.8. Uszkodzenia stawów
Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego
Jest zaburzeniem rozwojowym, rozwijającym się wskutek nieprawidłowego ukształtowania się jego elementów (dysplazja). Zmiany dotyczą poszczególnych elementów stawu skręcenie górnej nasady kości udowej, zbyt płytka panewka, zwiotczenie torebki. Przemieszczeniu głowy towarzyszy w zmiennym stopniu niedorozwój kości udowej, łonowej i kulszowej, stromy dach panewki. Zmiany te czynią staw podatnym na powstawanie zwichnięć w dalszym rozwoju dziecka pod wpływem rozmaitych czynników szkod¬liwych. Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego należy do najczęstszych zaburzeń rozwojowych kończyn.
Zapobieganie zwichnięciom polega na wczesnym wykrywaniu zmian i tworzeniu warunków do ich cofnięcia. Konieczne jest unikanie gwałtownych ruchów prostowania i przywodzenia, noszenie dziecka z zabezpieczeniem odwiedzenia kończyn nogi dziecka powinny obejmować tułów matki.
Urazy stawów i okolic przystawowych
Pociągają za sobą różnie nasilone uszkodzenia - stłuczenia, skręcenia, przerwanie więzadeł, zwichnięcia i złamania śródstawowe.
Stłuczenie stawu objawia się bolesnością, ograniczeniem ruchów lub wylewem krwi.
Skręcenie to lekkiego stopnia naderwanie więzadeł i torebki stawowej bez przerwania ich ciągłości. Może wystąpić krwiak i wysięk śródstawowy. Wylewy krwawe mogą stać się widoczne po kilku godzinach od wypadku.
Przerwanie więzadeł przejawia się wylewem krwi, dużą bolesnością i wystąpieniem ruchów patologicznych lub patologicznego ustawienia stawów.
Zwichnięcie stawu to całkowite przemieszczenie względem siebie powierzchni stawowych nasad kości i jamy stawowej. Rozróżniamy zwichnięcia wrodzone i nabyte (świeże, zastarzałe, nawykowe).
Złamanie śródstawowe z przemieszczeniem odłamów może nastąpić przy dużych urazach bezpośrednich w okolicy stawu i może być powikłane uszkodzeniem naczyń i nerwów.
Zwichnięcie urazowe i złamanie śródstawowe stanowią z reguły bardzo ciężkie uszkodzenie narządu ruchu spowodowane rozległością uszkodzeń więzadeł i torebki, co powoduje poważne następstwa dla czynności stawu.
Zapalenie stawów
Zakażenie następuje drogą krwionośną z sąsiednich tkanek oraz bezpośrednio z ran. Błona maziowa gwałtownie reaguje na zakażenie wysiękiem z narastającą zawartością leukocytów i włóknika. Zapalenie stawów może być ostre, podostre i przewlekłe.
Pourazowe zapalenie stawu. Jest to odczyn zapalny błony maziowej. W początkowym okresie powstaje przekrwienie i wzmożona przepuszczalność naczyń. W następstwie tych zmian w jamie stawowej gromadzi się wy¬sięk surowiczy. Równoczesne uszkodzenie naczyń krwionośnych zmienia skład i wygląd płynu stawowego zmieszanego z krwią.
Niewielki wysięk surowiczy może być wchłonięty przez błonę maziową, rozległy i połączony z krwiakiem powoduje znaczne rozciągnięcie torebki stawowej. W tym stanie krew i wysięk nie mogą przesączyć się przez napiętą ścianę torebki. Utrzymujący się dłużej krwiak i wysięk drażnią błonę maziową, powodują jej przerost i zwłóknienie, co ogranicza ruchomość stawu. Duży wylew wytwarza zrosty powodujące unieruchomienie stawu.
Ostre ropne zapalenie stawów. Bywa wywoływane bakteriami ropotwórczymi przez zakażenie bezpośrednie lub drogą naczyń krwionośnych i chłonnych. Ognisko zapalne umiejscawia się w błonie maziowej, obejmując stopniowo cały staw. W pierwszym okresie dochodzi do wysięku surowiczego. Dalsze zmiany i szybkość ich narastania zależą od zjadliwości bakterii. Surowiczy wysięk ulega zropieniu. Pod wpływem toksyn i enzymów proteolitycznych dochodzi do uszkodzenia chrząstek stawowych. Po wygaśnięciu odczynu zapalnego chrząstka stawowa ulega bliznowatemu zwłóknieniu. Następuje znaczne ograniczenie ruchomości stawu (zrosty włókniste) a nawet dochodzi do całkowitego zrostu kostnego - ankiloza ( 18. 19).
5.9. Choroby reumatyczne narządu ruchu
Gorączka reumatyczna
Jest wyrazem alergicznego odczynu zapalnego na poprzedzające ją zakażenia paciorkowcowe. W obrazie klinicznym objawia się gorączką, ost¬rym odczynem stawów, procesem zapalnym w sercu. Występuje przede wszystkim w wieku dziecięcym i młodzieńczym, po przebytym zakażeniu (anginy).
Choroba rozpoczyna się gorączką, potami, bólem głowy i przyspieszeniem akcji serca. Najbardziej charakterystycznym objawem jest zapalenie dużych stawów. Proces zapalny może obejmować jeden lub kilka stawów jednocześnie, wędrując z jednego stayvu na drugi. Dotknięte stawy są obrzękłe, bolesne, skóra w obrębie stawu jest zaczerwieniona i gorąca.
Najgroźniejszym skutkiem gorączki reumatycznej jest uszkodzenie zastawek serca w wyniku zapalenia wsierdzia (zastawka dwudzielna i aortalna). Na płatkach zastawek tworzą się zmiany zapalne i zakrzepowe, które goją się przez zwłóknienie i zwapnienie, co prowadzi do pogrubienia i zrastania się płatków zastawek oraz skrócenia nici ścięgnistych, łączących płatki zastawek przedsionkowo-komorowych z mięśniami brodawkowatymi. Rozwija się wada nabyta serca, która powoduje powiększenie i uszkodzenie mięśnia sercowego i niewydolność krążenia.
Reumatoidalne zapalenie stawów (gościec przewlekły postępujący). Przyczyny powstawania i warunki występowania tej choroby i innych chorób reumatycznych nie są jeszcze jednoznacznie wyjaśnione. Prawdopodobnie u podłoża leży predyspozycja genetyczna i osobnicze odczyny immunolo¬giczne. Istotą tej choroby stawów jest postępujące, przewlekłe niszczenie tkanek stawów.
W 25% przypadków początek może być ostry, z gorączką i bolesnym obrzękiem stawów. W postaci przewlekłej najpierw pojawiają się bóle stawów, obrzmienie i utrudnienie ruchów, a w końcu usztywnienie. Charakterystyczną cechą jest sztywność poranna po wstaniu z łóżka, ustępująca po 1-2 godzinach. Najczęściej choroba zaczyna się od zajęcia drobnych stawów rąk i stóp a następnie obejmuje duże stawy kończyn i kręgosłup.
Ostatecznym skutkiem tego postępującego zapalno-zwyrodnieniowego procesu reumatoidalnego jest zniszczenie chrząstek i powierzchni stawo¬wych, znaczne zniekształcenie i ograniczenie ruchów stawów, zwichnięcia i zesztywnienie, tak że chory zostaje praktycznie unieruchomiony. Rozwój tego procesu zwiększają różne urazy w obrębie narządu ruchu, przewlekłe zakażenia, przebywanie w chłodzie i wilgoci.
Destrukcja więzadeł stawowych w przypadkach zaawansowanych powo¬duje zniekształcenie stawów i kalectwo.
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Powstaje wskutek powtarzających się mikro urazów mechanicznych, nakładających się na genetycznie mniej odporną tkankę chrzestną lub nieprawidłową budowę nasad kości. Zmiany zwyrodnieniowe występują najczęściej w stawach kolanowych, biodrowych i w kręgosłupie. Zmiany chorobowe wywołują takie dolegliwości, jak: ograniczenie ruchomości stawów, okresowo nasilające się bóle przy ruchu, zwłaszcza podczas obciążenia. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa są bardzo często przyczyną silnych bólów, kiedy wyrosła kostne powodują nacisk na wychodzące z kanału kręgowego korzenie nerwowe.
Urazy mechaniczne, mikro urazy i przeciążenia dynamiczne pracą doprowadzić mogą do uszkodzenia przyczepów ścięgien i więzadeł, tworzenia się stanów zapalnych ścięgien, kaletek maziowych, pochewek ścięgnistych i mięśni. Z wiekiem chrząstka stawowa staje się mniej elastyczna, gorzej amortyzuje wstrząsy, łatwiej ulega uszkodzeniu. Chrząstka szklista ma minimalne zdolności regeneracyjne. Powstające ubytki wypełnia mniej wartościowa chrząstka włóknista. Pod wpływem powtarzających się urazów, odczy¬nów wysiękowych i zapalnych, długotrwałego nadmiernego nacisku chrząstka staje się podatna na uszkodzenie i łatwo ulega zmianom zwyrodnieniowym. Od strony podchrzęstnej warstwy kości wrastają w chrząstkę naczynia, wokół których postępuje proces jej wapnienia i kostnienia.
Na obwodzie, w miejscach gdzie nacisk jest mniejszy, stwierdza się strefę zwiększonego ukrwienia i odwapnienia. Przekrwiona jest również okolica okostnej na pograniczu chrząstki stawowej. Dłużej trwające podrażnienie i przekrwienie powoduje odczyny okostnowe i narastanie wyrośli kostnych na krawędziach stawów.
Zanik chrząstki i obnażenie dobrze unerwionej podchrząstkowej warstwy kości sprawia, że ruch stawu staje się bolesny. Odruch bólowy nasila przykurcze mięśni i dodatkowo ogranicza zakres ruchów, a jednocześnie tarcie powierzchni stawowych wywołuje wyczuwalny a nawet słyszalny chrzęst (18, 19, 23).
5.10. Nowotwory
Pierwotne nowotwory narządu ruchu powstają z tkanki łącznej tworzącej kość oraz z tkanek sąsiednich (okostnej, szpiku, mięśni, nerwów, naczyń, błon maziowych). Guzy kości i tkanek sąsiednich dzielimy na niezłośliwe i złośliwe.
Na budowę i ewolucję nowotworu wpływa nie tylko komórka macierzysta, lecz także odcinek kośćca, w którym dochodzi do metaplazji nowotworowej. Uraz najczęściej odgrywa rolę czynnika odkrywczego bądź lokalizującego.
.Nowotwory wtórne to przerzuty nowotworowe do kości, które stanowią pokaźny procent ogólnej liczby nowotworów kości. Przerzuty do kośćca najczęściej dają nowotwory złośliwe: sutka, gruczołu krokowego, żołądka, tarczycy, nerki i oskrzela.
Nowotwory kości i stawów możemy podzielić na:
- nowotwory kości niezłośliwe, np. kostniak, chrzęstniak,
- nowotwory kości złośliwe, np. mięsaki (kościopochodne, szpikopochodne),
- nowotwory przykostne z tkanki łącznej, mięśniowej,
- wtórne nowotwory złośliwe kości (przerzuty nowotworowe),
- nowotwory stawów ( z tkanki chrzestnej, z błon maziowych).
Rozpoznanie nowotworu złośliwego narządu ruchu a szczególnie kości jest problemem złożonym i pociąga za sobą okaleczające zabiegi (amputacja, rozległe resekcje kości). Każde rozpoznanie powinno być wynikiem współdziałania ortopedy, radiologa i patologa (4, 19).
5. narząd ruchu - streszczenie
1. Kości, stawy i więzadła tworzą bierny układ ruchu a mięśnie czynny układ ruchu.
2. Szkielet stanowi rusztowanie ciała i oparcie dla mięśni. Pełni również następujące funkcje:
• Wzrostową(przyrost kości decyduje o wzroście organizmu)
• Ochronną dla narządów
• Krwiotwórcza(szpik kostny wypełniający wnętrze kości tworzy ciałka krwi)
• Magazynującą(w kościach gromadzi się wiele soli mineralnych , szczególnie soli wapnia)
3. Kształt kości wchodzących w skład szkieletu jest bardzo zróżnicowany. Można je podzielić na:
• Kości płaskie, np. kości czaszki łopatka
• Kości krótkie, np. kości nadgarstka, kości stępu
• Kości długie, np. kość udowa, ramienia
• Kości różnokształtne, np. kręgi
4. Szkielet dzieli się ma szkielet osiowy, którego kształt wchodzi czaszka, kręgosłup, żebra i mostek, oraz szkielet kończyn.
5. Istnieją kości, które nie pełnią funkcji szkieletowych. Są nimi zęby służące do rozdrabniania pokarmu i kosteczki słuchowe w uchu środkowym.
6. Głównym składnikiem szkieletu osobnika dorosłego jest tkanka kostna, z której zbudowane sa kości. Ma ona dużą wytrzymałość mechaniczną i duży stopień twardości. Zawiera ok. 65% składników mineralnych(nieorganicznych)i ok. 35% składników organicznych. Drugim rodzajem tkanki tworzącej szkielet jest tkanka chrzęstna.
7. Budowę fizyczną kości poznamy na przykładzie kości dlugiej, w której wyodrębnić można trzon oraz dwie nasady górną i dolną.
8. Okostna-to włóknista błona ochraniająca kość od zewnątrz-jest silnie unaczyniona(odżywia kość)i unerwiona. Znajdują się w niej tzw. komórki kościotwórcze , od których zaczyna się wytwarzanie tkanki kostnej w okresie wzrastania kości lub po ich złamaniu.
9. Nasada górna jest zbudowana, podobnie jak nasada dolna, z tkanki kostnej gąbczastej, która składa się z różnej grubości beleczek kostnych. Układ przestrzenny tych beleczek zapewnia kościom maksymalną sztywność i odporność na działanie sił odkształcających. Miedzy beleczkami istnieją przestrzenie, które są przedłużeniem jamy szpikowej. Trzon jest zbudowany z tkanki kostnej zbitej. Ma ona postać zwartej substancji i dopiero obserwacja mikroskopowa pozwala dostrzec w niej istniejące przerwy.
10. jama szpikowa jest to znajdująca się wewnątrz trzonu przestrzeń wypełniona szpikiem kostnym.
11. szpik kostny czerwony – tkanka kościotwórcza wypełniającą jamę kostną-produkuje wszystkie rodzaje komórek krwi. U noworodków cały szpik jest czerwony. W miarę starzenia się organizmu szpik kostny czerwony jest zastępowany przez żółty, który nie ma właściwości krwiotwórczych, a barwę zawdzięcza gromadzącym się w nim kropelkom tłuszczu.
12. W skład kości wchodzą dwa rodzaje związków chemicznych:
• Osseina-substancja organiczna, która nadaje kościom sprężystość;
• Sole mineralne(głównie węglany i fosforany wapnia), które nadają kości twardość i wytrzymałość.
13. Stosunek ilościowy związków organicznych i nieorganicznych decyduje o właściwościach mechanicznych kości.
14. W pobliżu zakończeń rosnącej kości znajdują się elementy tkanki chrzęstnej, tzw. chrząstka nasadowa. Jest to miejsce wzrostu kości na długość. Po zakończonym wzroście chrząstka ta zanika, a na jej miejsce pojawia się tkanka kostna.
szczególnie szybki wzrost następuje w pierwszych 2 latach życia dziecka. W okresie tym niedobór witaminy D³ może stać się przyczyną wystąpienia krzywicy. Pierwsze jej objawy to utrata łaknienia, wzmożone pocenie się i niepokój.
15. U ludzi starszych następuje zmniejszenie ilości wapnia w kościach(odwapnienie) i zanik masy kostnej(rozrzedzenie kości) spowodowany tym, że beleczki kostne stają się coraz cieńsze i zanikają. Zmniejsza to wytrzymałość mechaniczna kości, prowadzi do ich większej kruchości, a tym samym do zwiększonej podatności na złamania(choroba zwana zrzeszotnieniem kości-osteoporoza).
16. Na skutek urazów mechanicznych może dojść do złamania kości, czyli przerwania jej ciągłości. Złamania dzielimy na;
• Zamknięte-kość nie przerywa powłoki skóry.
• Otwarte- kość przerywa powłokę skóry, istnieje niebezpieczeństwo zakażenia
17. Złamanie można rozpoznać na podstawie następujących objawów:
• Ból pojawia się natychmiast po złamaniu i nasila się przy próbach wykonywania ruchu
• Następuje utrata lub ograniczenie ruchomości złamanej kości.
• Widoczne jest zniekształcenie obrzęk
18. Pierwsza pomoc przy złamaniach polega na unieruchomieniu dwóch sąsiednich stawów. W przypadku złamania kończyny dolnej unieruchomienie można wykonać, wkładając złamaną nogę pomiędzy np. dwie deski, narty, a następnie ją bandażując. W razie braku sztywnych przedmiotów, można przybandażować złamaną nogę do zdrowej. Gdy złamaniu ulega kończyna górna, do jej unieruchomienia można zastosować temblak z chusty trójkątnej lub po prostu przybandażować do klatki piersiowej. Pamiętajcie, że złamania zawsze wymagają interwencji lekarza, ponieważ dokładne nastawienie , unieruchomienie odłamków kości poprzez założenie opatrunku gipsowego jest warunkiem prawidłowego zrośnięcia się kości. Czasami konieczne jest operacyjne zespolenie kości metalowymi łącznikami(śrubami).
19. W procesie gojenia się złamania, czyli odtwarzania ciągłości uszkodzonej kości, komórek okostnej powstaje tkanka zwana kostniną. Ulega ona stopniowej mineralizacji, zespalając kość w miejscu złamania. W procesach tych dużą rolę odgrywa wiek chorego. U osobników młodych zrastanie się kości następuje stosunkowo szybko.
20. Czaszka to kostne rusztowanie głowy. Część górną i tylną nazywa się mózgoczaszką(czaszka mózgowa), część zaś przednio-dolną – trzewioczaszką(czaszka twarzowa) . Kości czaszki sa połączone nieruchomo za pomocą szwów(połączeń stałych kości).
21. Mózgoczaszka stanowi ochronę mózgową a trzewioczaszka chroni narządy zmysłów, początkowe odcinki przewodu pokarmowego(jama ustna) i dróg oddechowych(jama nosowa).
22. U niemowląt na granicach zetknięcia się kości czaszki dość długo utrzymuje się tkanka łączna , tworząc w niektórych rejonach wgłębienia zwane ciemiączkami. Obecność ciemiączek i nieskostniałych połączeń między kośćmi sklepienia czaszki ułatwia poród, ponieważ dopasowuje się do kształtu kanału miednicy matki. Ciemiączko tylne zrasta wkrótce po urodzeniu, natomiast ciemiączko przednia zamyka się do 18 miesiąca życia.
23. Kręgosłup składa się z kości zwanych kręgami. Górny koniec kręgosłupa podpiera czaszkę, dolny łączy się z kośćmi miednicy. Kręgosłup jest:
• Osią i główną podporą ciała
• Narządem ruchu
• Osłoną dla rdzenia kręgowego
24. Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów i dzieli się na 5 odcinków:
• Szyjny (7)
• Piersiowy (12)
• Lędźwiowy (5)
• Krzyżowy (5)
• Guziczny(ogonowy) (4-5)
Kręgi poszczególnych odcinków kręgosłupa wykazują pewne różnice w budowie, kształcie i wielkości.
25. Typowy kręg(np. piersiowy) składa się z: trzonu, łuku, wyrostków kręgowych. Wyrostki kręgowe sa miejscem przyczepu mięśni. Pomiędzy trzonami sąsiadujących kręgów są umieszczone zbudowane z chrząstki krążki między kręgowe, zwane dyskami. Pełnią one funkcję amortyzacyjna w wypaku urazów kręgosłupa oraz umożliwiają zgięcie, prostowanie, ruchy boczne i obrotowe.
26. Otwory nakładających się na siebie kregów tworzą kanał kręgowy.
27. Kręg szczytowy to atlas. Jest to pierwszy kręg szyjny nie mający trzonu ale składa się z 2 łuków.
28. Kręgosłup nie jest całkiem prosty, ma krzywizny fizjologiczne, czyli związane z funkcją ( kifozy i lordozy).l jest wygięty w kształcie podwójnej litery „S”. Charakterystyczne wygięcia kręgosłupa człowieka umożliwiają prawidłowe przenoszenie obciążenia ciała oraz amortyzują wstrząsy. Często jednak te wygięcia chorobliwie się pogłębiają lub pojawia się boczne skrzywienie kręgosłupa-skolioza.
29. Konsekwencją wad w budowie kręgosłupa jest wadliwa postawa. Postawa ciała to sposób trzymania ciała w pozycji stojącej uwarunkowanej ustawieniem kręgosłupa w stosunku do miednicy, ustawieniem głowy oraz sprawnością i wydolnością mięśni.
30. Wiele wad postawy jest wynikiem nieodpowiedniego trybu życia i złych przyzwyczajeń(noszenie teczki stale w jednej ręce lub na jednym ramieniu, nieprawidłowa postawa przy pisaniu i czytaniu). Do wykształcenia się wadliwej postawy przyczyniają się również: złe oświetlenie, niewłaściwe odżywianie, sypianie w niedostosowanym łóżku, brak ruchu na świeżym powietrzu oraz przebyte choroby(krzywica).
31. Wady postawy mogą być przyczyną schorzeń płuc i serca. Wady postawy usuwa m. in. Gimnastyka korekcyjna oraz gorsety ortopedyczne. Czasem jednak konieczna jest operacja. Wykształcenie prawidłowej postawy ma duże znaczenie dla zdrowia i normalnego rozwoju.
32. Na skutek urazów mechanicznych może dojść do uszkodzenia kręgosłupa bądź jego złamania. Zdarza się to przede wszystkim w wypadkach drogowych, podczas upadku z wysokości, a także przy skokach do wody. Uszkodzenie rdzenia kręgowego i nerwów może prowadzić do trwałego kalectwa a nawet do śmierci. W przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa nie należy poszkodowanego podnosić ani stawiać na nogi. Musi on zostać w pozycji leżącej i na noszach zostać przewieziony do szpitala.
33. U noworodków kręgosłup pozbawiony jest fizjologicznych krzywizn, które kształtują się wraz z rozwojem funkcji motorycznych, czyli związanych z ruchem(unoszenie głowy, siadanie, chodzenie).
34. Szkielet klatki piersiowej składa się z:
• 12 kręgów piersiowych
• 12 par żeber
• Mostka
35. Zależnie od sposobu połączenia z mostkiem żebra dzielą sę na:
• Żebra prawdziwe(I – VII) – łączą się z mostkiem bezpośrednio przez chrząstki międzyżebrowe
• Żebra rzekome (VIII, IX, X) – łączą się ze sobą i poprzez żebro VII - z mostkiem
• Żebra wolne (XI, XII)-nie maja połączenia z mostkiem, kończą się wolno w ścianach jamy brzusznej.
36. Dzięki budowie chrzęstno-kostnej klatka piersiowa jest mocna i sprężysta. Zapewnia zawartym w niej narządom(sercu, płucom, przełykowi) dobrą ochrone. Dzięki ruchomości żeber możliwe jest rozszerzanie się i kurczenie klatki piersiowej podczas oddychania.
37. Kończyna górna dzieli się na obręcz kończyny górnej(barkową) oraz na część wolną. W skład obręczy barkowej wchodzą: 2 łopatki i 2 obojczyki. Obręcz barkowa stanowi miejsce przyczepu kończyn górnych. Wolna część kończyny górnej składa się z kości ramiennej, kości przedramienia oraz kości ręki.
38. Obojczyk-esowato wygięta kosć długa, która jednym końcem łączy się z mostkiem, a drugim z łopatką; zaznacza granicę między szyja a klatką piersiową
39. Łopatka-płaska, trójkątna szeroka kość łącząca się z kością ramienia i obojczykiem; przylega od strony grzbietowej.
40. Kości nadgarstka-8 kości krótkich ułożonych w 2 rzędach.
41. Kości śródręcza-5 kości długich, z których każda odpowiada jednej z kości palców.
42. Paliczki-kości długie; kciuk składa się z 2, a pozostałe palce z 3 paliczków.
43. Kończyna dolna dzieli się na obręcz kończyny dolnej(miednicową) oraz część wolną. W skład obręczy miednicowej wchodzą:
• Kości biodrowe (2)
• Kości kulszowe (2)
• Kości łonowe (2)
• Kość krzyżowa
44. Od tyłu obręcz miednicową zamyka kość krzyżowa będąca częścią kręgosłupa. Obręcz miednicowa stanowi miejsce przyczepu kończyn dolnych. Jest ona kostną ochrona pęcherza moczowego, a u kobiet także miednicy. Do okresu dojrzewania poszczególne kości miednicy są wyraźnie oddzielone od siebie warstwą chrząstki. U dorosłego człowieka kości te tworza całość.
45. Kość miedniczna rozwinęła się z 3 oddzielnych kości: biodrowej, kulszowej i łonowej. Obie kości miedniczne łącza się ze sobą spojeniem łonowym, które zbudowane jest z chrząstki włóknistej. Miednice kobiety i mężczyzny różnią się od siebie kształtem. Miednica mężczyzny jest wąska, a kobiety krótka i szeroka. U kobiety kości biodrowe są bardziej rozchylone, a kosci łonowe tworzą kąt rozwarty. Ma to znaczenie przy porodzie. Różnica w budowie miednicy mężczyzny i kobiety jest wykorzystywana w badaniach archeologicznych i w kryminalistyce.
46. Wolna cześć kończyny dolnej składa się z kości udowej, kości podudzia oraz kości stopy
47. Kość udowa-najdłuższa kość w szkielecie, bardzo masywna i wytrzymała
48. Rzepka-krótka, zaokrąglona, nieco spłaszczona kość; osłania od przodu staw kolanowy
49. Kości stępu- 7 kości krótkich, z których największa jest kość piętowa
50. Śródstopie-5 kości długich odpowiadające kościom palców
51. Paliczki-kości długie, pierwszy palec składa się z 2 a pozostałe z 3 paliczków
52. Stopa człowieka przystosowana jest do przenoszenia dużych i zmiennych obciążeń. W trakcie chodzenia każda ze stóp przez moment musi utrzymać masę całego ciała. Kościec stopy tworzy charakterystyczne sklepienia podłużne i poprzeczne. Stopę jako całość wzmacniają liczne więzadła.
53. Jedną z wad nabytych jest tzw. płaskostopie(stopa płaska). Jest to zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje się ona płaska. Przyczyną tego rodzaju wady może być np. nadmierne, długotrwałe obciążenie stóp przy jednoczesnym osłabianiu mięśni i wiązadeł lub noszenie niewłaściwego obuwia. Płaskostopie występuje dość często, więc zwróćcie uwagę, czy nie pojawił się u was pierwszy sygnał tego typu deformacji-ból i uczucie drętwienia stóp po wysiłkach fizycznych. Ten ból wskazuje na niewydolność stóp, a więc początek płaskostopia. Zaawansowanemu płaskostopiu towarzyszy koślawienie stóp. Przy tego rodzaju schorzenia stosuje się ćwiczenia korekcyjne oraz wkładki ortopedyczne.
54. Szkielet dorosłego człowieka składa się z 206 kości, a szkielet noworodka z 270.Są one połączone ze sobą. Kości tworzą:
• Połączenia ścisłe
• Połączenia półścisłe
• Połączenia ruchome
55. W ścisłych(nieruchomych) połączeniach kości nie ma możliwości przemieszczania się kości względem siebie. Typowym przykładem mogą tu być kości czaszki. Brzegi tych kości zachodzą na siebie i tworzą ząbkowane linie. Taki rodzaj połączenia nazywamy szwem.
56. W połączeniach półścisłych kości (chrząstkozrostach) między dwoma zakończeniami kostnymi znajdują się krążki chrzęstne lub chrzęstno-włókniste. Najbardziej typowe połączenia półścisłe występują między kręgami. Dzięki nim kręgosłup wykazuje pewną ruchomość. Innym przykładem jest połączenie kości występujące w spojeniu łonowym.
57. Torebka stawowa- błona, która zamyka od zewnątrz jamę stawową, zapewnia stabilność stawowi odgranicza go o otoczenia.
2. Szkielet stanowi rusztowanie ciała i oparcie dla mięśni. Pełni również następujące funkcje:
• Wzrostową(przyrost kości decyduje o wzroście organizmu)
• Ochronną dla narządów
• Krwiotwórcza(szpik kostny wypełniający wnętrze kości tworzy ciałka krwi)
• Magazynującą(w kościach gromadzi się wiele soli mineralnych , szczególnie soli wapnia)
3. Kształt kości wchodzących w skład szkieletu jest bardzo zróżnicowany. Można je podzielić na:
• Kości płaskie, np. kości czaszki łopatka
• Kości krótkie, np. kości nadgarstka, kości stępu
• Kości długie, np. kość udowa, ramienia
• Kości różnokształtne, np. kręgi
4. Szkielet dzieli się ma szkielet osiowy, którego kształt wchodzi czaszka, kręgosłup, żebra i mostek, oraz szkielet kończyn.
5. Istnieją kości, które nie pełnią funkcji szkieletowych. Są nimi zęby służące do rozdrabniania pokarmu i kosteczki słuchowe w uchu środkowym.
6. Głównym składnikiem szkieletu osobnika dorosłego jest tkanka kostna, z której zbudowane sa kości. Ma ona dużą wytrzymałość mechaniczną i duży stopień twardości. Zawiera ok. 65% składników mineralnych(nieorganicznych)i ok. 35% składników organicznych. Drugim rodzajem tkanki tworzącej szkielet jest tkanka chrzęstna.
7. Budowę fizyczną kości poznamy na przykładzie kości dlugiej, w której wyodrębnić można trzon oraz dwie nasady górną i dolną.
8. Okostna-to włóknista błona ochraniająca kość od zewnątrz-jest silnie unaczyniona(odżywia kość)i unerwiona. Znajdują się w niej tzw. komórki kościotwórcze , od których zaczyna się wytwarzanie tkanki kostnej w okresie wzrastania kości lub po ich złamaniu.
9. Nasada górna jest zbudowana, podobnie jak nasada dolna, z tkanki kostnej gąbczastej, która składa się z różnej grubości beleczek kostnych. Układ przestrzenny tych beleczek zapewnia kościom maksymalną sztywność i odporność na działanie sił odkształcających. Miedzy beleczkami istnieją przestrzenie, które są przedłużeniem jamy szpikowej. Trzon jest zbudowany z tkanki kostnej zbitej. Ma ona postać zwartej substancji i dopiero obserwacja mikroskopowa pozwala dostrzec w niej istniejące przerwy.
10. jama szpikowa jest to znajdująca się wewnątrz trzonu przestrzeń wypełniona szpikiem kostnym.
11. szpik kostny czerwony – tkanka kościotwórcza wypełniającą jamę kostną-produkuje wszystkie rodzaje komórek krwi. U noworodków cały szpik jest czerwony. W miarę starzenia się organizmu szpik kostny czerwony jest zastępowany przez żółty, który nie ma właściwości krwiotwórczych, a barwę zawdzięcza gromadzącym się w nim kropelkom tłuszczu.
12. W skład kości wchodzą dwa rodzaje związków chemicznych:
• Osseina-substancja organiczna, która nadaje kościom sprężystość;
• Sole mineralne(głównie węglany i fosforany wapnia), które nadają kości twardość i wytrzymałość.
13. Stosunek ilościowy związków organicznych i nieorganicznych decyduje o właściwościach mechanicznych kości.
14. W pobliżu zakończeń rosnącej kości znajdują się elementy tkanki chrzęstnej, tzw. chrząstka nasadowa. Jest to miejsce wzrostu kości na długość. Po zakończonym wzroście chrząstka ta zanika, a na jej miejsce pojawia się tkanka kostna.
szczególnie szybki wzrost następuje w pierwszych 2 latach życia dziecka. W okresie tym niedobór witaminy D³ może stać się przyczyną wystąpienia krzywicy. Pierwsze jej objawy to utrata łaknienia, wzmożone pocenie się i niepokój.
15. U ludzi starszych następuje zmniejszenie ilości wapnia w kościach(odwapnienie) i zanik masy kostnej(rozrzedzenie kości) spowodowany tym, że beleczki kostne stają się coraz cieńsze i zanikają. Zmniejsza to wytrzymałość mechaniczna kości, prowadzi do ich większej kruchości, a tym samym do zwiększonej podatności na złamania(choroba zwana zrzeszotnieniem kości-osteoporoza).
16. Na skutek urazów mechanicznych może dojść do złamania kości, czyli przerwania jej ciągłości. Złamania dzielimy na;
• Zamknięte-kość nie przerywa powłoki skóry.
• Otwarte- kość przerywa powłokę skóry, istnieje niebezpieczeństwo zakażenia
17. Złamanie można rozpoznać na podstawie następujących objawów:
• Ból pojawia się natychmiast po złamaniu i nasila się przy próbach wykonywania ruchu
• Następuje utrata lub ograniczenie ruchomości złamanej kości.
• Widoczne jest zniekształcenie obrzęk
18. Pierwsza pomoc przy złamaniach polega na unieruchomieniu dwóch sąsiednich stawów. W przypadku złamania kończyny dolnej unieruchomienie można wykonać, wkładając złamaną nogę pomiędzy np. dwie deski, narty, a następnie ją bandażując. W razie braku sztywnych przedmiotów, można przybandażować złamaną nogę do zdrowej. Gdy złamaniu ulega kończyna górna, do jej unieruchomienia można zastosować temblak z chusty trójkątnej lub po prostu przybandażować do klatki piersiowej. Pamiętajcie, że złamania zawsze wymagają interwencji lekarza, ponieważ dokładne nastawienie , unieruchomienie odłamków kości poprzez założenie opatrunku gipsowego jest warunkiem prawidłowego zrośnięcia się kości. Czasami konieczne jest operacyjne zespolenie kości metalowymi łącznikami(śrubami).
19. W procesie gojenia się złamania, czyli odtwarzania ciągłości uszkodzonej kości, komórek okostnej powstaje tkanka zwana kostniną. Ulega ona stopniowej mineralizacji, zespalając kość w miejscu złamania. W procesach tych dużą rolę odgrywa wiek chorego. U osobników młodych zrastanie się kości następuje stosunkowo szybko.
20. Czaszka to kostne rusztowanie głowy. Część górną i tylną nazywa się mózgoczaszką(czaszka mózgowa), część zaś przednio-dolną – trzewioczaszką(czaszka twarzowa) . Kości czaszki sa połączone nieruchomo za pomocą szwów(połączeń stałych kości).
21. Mózgoczaszka stanowi ochronę mózgową a trzewioczaszka chroni narządy zmysłów, początkowe odcinki przewodu pokarmowego(jama ustna) i dróg oddechowych(jama nosowa).
22. U niemowląt na granicach zetknięcia się kości czaszki dość długo utrzymuje się tkanka łączna , tworząc w niektórych rejonach wgłębienia zwane ciemiączkami. Obecność ciemiączek i nieskostniałych połączeń między kośćmi sklepienia czaszki ułatwia poród, ponieważ dopasowuje się do kształtu kanału miednicy matki. Ciemiączko tylne zrasta wkrótce po urodzeniu, natomiast ciemiączko przednia zamyka się do 18 miesiąca życia.
23. Kręgosłup składa się z kości zwanych kręgami. Górny koniec kręgosłupa podpiera czaszkę, dolny łączy się z kośćmi miednicy. Kręgosłup jest:
• Osią i główną podporą ciała
• Narządem ruchu
• Osłoną dla rdzenia kręgowego
24. Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów i dzieli się na 5 odcinków:
• Szyjny (7)
• Piersiowy (12)
• Lędźwiowy (5)
• Krzyżowy (5)
• Guziczny(ogonowy) (4-5)
Kręgi poszczególnych odcinków kręgosłupa wykazują pewne różnice w budowie, kształcie i wielkości.
25. Typowy kręg(np. piersiowy) składa się z: trzonu, łuku, wyrostków kręgowych. Wyrostki kręgowe sa miejscem przyczepu mięśni. Pomiędzy trzonami sąsiadujących kręgów są umieszczone zbudowane z chrząstki krążki między kręgowe, zwane dyskami. Pełnią one funkcję amortyzacyjna w wypaku urazów kręgosłupa oraz umożliwiają zgięcie, prostowanie, ruchy boczne i obrotowe.
26. Otwory nakładających się na siebie kregów tworzą kanał kręgowy.
27. Kręg szczytowy to atlas. Jest to pierwszy kręg szyjny nie mający trzonu ale składa się z 2 łuków.
28. Kręgosłup nie jest całkiem prosty, ma krzywizny fizjologiczne, czyli związane z funkcją ( kifozy i lordozy).l jest wygięty w kształcie podwójnej litery „S”. Charakterystyczne wygięcia kręgosłupa człowieka umożliwiają prawidłowe przenoszenie obciążenia ciała oraz amortyzują wstrząsy. Często jednak te wygięcia chorobliwie się pogłębiają lub pojawia się boczne skrzywienie kręgosłupa-skolioza.
29. Konsekwencją wad w budowie kręgosłupa jest wadliwa postawa. Postawa ciała to sposób trzymania ciała w pozycji stojącej uwarunkowanej ustawieniem kręgosłupa w stosunku do miednicy, ustawieniem głowy oraz sprawnością i wydolnością mięśni.
30. Wiele wad postawy jest wynikiem nieodpowiedniego trybu życia i złych przyzwyczajeń(noszenie teczki stale w jednej ręce lub na jednym ramieniu, nieprawidłowa postawa przy pisaniu i czytaniu). Do wykształcenia się wadliwej postawy przyczyniają się również: złe oświetlenie, niewłaściwe odżywianie, sypianie w niedostosowanym łóżku, brak ruchu na świeżym powietrzu oraz przebyte choroby(krzywica).
31. Wady postawy mogą być przyczyną schorzeń płuc i serca. Wady postawy usuwa m. in. Gimnastyka korekcyjna oraz gorsety ortopedyczne. Czasem jednak konieczna jest operacja. Wykształcenie prawidłowej postawy ma duże znaczenie dla zdrowia i normalnego rozwoju.
32. Na skutek urazów mechanicznych może dojść do uszkodzenia kręgosłupa bądź jego złamania. Zdarza się to przede wszystkim w wypadkach drogowych, podczas upadku z wysokości, a także przy skokach do wody. Uszkodzenie rdzenia kręgowego i nerwów może prowadzić do trwałego kalectwa a nawet do śmierci. W przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa nie należy poszkodowanego podnosić ani stawiać na nogi. Musi on zostać w pozycji leżącej i na noszach zostać przewieziony do szpitala.
33. U noworodków kręgosłup pozbawiony jest fizjologicznych krzywizn, które kształtują się wraz z rozwojem funkcji motorycznych, czyli związanych z ruchem(unoszenie głowy, siadanie, chodzenie).
34. Szkielet klatki piersiowej składa się z:
• 12 kręgów piersiowych
• 12 par żeber
• Mostka
35. Zależnie od sposobu połączenia z mostkiem żebra dzielą sę na:
• Żebra prawdziwe(I – VII) – łączą się z mostkiem bezpośrednio przez chrząstki międzyżebrowe
• Żebra rzekome (VIII, IX, X) – łączą się ze sobą i poprzez żebro VII - z mostkiem
• Żebra wolne (XI, XII)-nie maja połączenia z mostkiem, kończą się wolno w ścianach jamy brzusznej.
36. Dzięki budowie chrzęstno-kostnej klatka piersiowa jest mocna i sprężysta. Zapewnia zawartym w niej narządom(sercu, płucom, przełykowi) dobrą ochrone. Dzięki ruchomości żeber możliwe jest rozszerzanie się i kurczenie klatki piersiowej podczas oddychania.
37. Kończyna górna dzieli się na obręcz kończyny górnej(barkową) oraz na część wolną. W skład obręczy barkowej wchodzą: 2 łopatki i 2 obojczyki. Obręcz barkowa stanowi miejsce przyczepu kończyn górnych. Wolna część kończyny górnej składa się z kości ramiennej, kości przedramienia oraz kości ręki.
38. Obojczyk-esowato wygięta kosć długa, która jednym końcem łączy się z mostkiem, a drugim z łopatką; zaznacza granicę między szyja a klatką piersiową
39. Łopatka-płaska, trójkątna szeroka kość łącząca się z kością ramienia i obojczykiem; przylega od strony grzbietowej.
40. Kości nadgarstka-8 kości krótkich ułożonych w 2 rzędach.
41. Kości śródręcza-5 kości długich, z których każda odpowiada jednej z kości palców.
42. Paliczki-kości długie; kciuk składa się z 2, a pozostałe palce z 3 paliczków.
43. Kończyna dolna dzieli się na obręcz kończyny dolnej(miednicową) oraz część wolną. W skład obręczy miednicowej wchodzą:
• Kości biodrowe (2)
• Kości kulszowe (2)
• Kości łonowe (2)
• Kość krzyżowa
44. Od tyłu obręcz miednicową zamyka kość krzyżowa będąca częścią kręgosłupa. Obręcz miednicowa stanowi miejsce przyczepu kończyn dolnych. Jest ona kostną ochrona pęcherza moczowego, a u kobiet także miednicy. Do okresu dojrzewania poszczególne kości miednicy są wyraźnie oddzielone od siebie warstwą chrząstki. U dorosłego człowieka kości te tworza całość.
45. Kość miedniczna rozwinęła się z 3 oddzielnych kości: biodrowej, kulszowej i łonowej. Obie kości miedniczne łącza się ze sobą spojeniem łonowym, które zbudowane jest z chrząstki włóknistej. Miednice kobiety i mężczyzny różnią się od siebie kształtem. Miednica mężczyzny jest wąska, a kobiety krótka i szeroka. U kobiety kości biodrowe są bardziej rozchylone, a kosci łonowe tworzą kąt rozwarty. Ma to znaczenie przy porodzie. Różnica w budowie miednicy mężczyzny i kobiety jest wykorzystywana w badaniach archeologicznych i w kryminalistyce.
46. Wolna cześć kończyny dolnej składa się z kości udowej, kości podudzia oraz kości stopy
47. Kość udowa-najdłuższa kość w szkielecie, bardzo masywna i wytrzymała
48. Rzepka-krótka, zaokrąglona, nieco spłaszczona kość; osłania od przodu staw kolanowy
49. Kości stępu- 7 kości krótkich, z których największa jest kość piętowa
50. Śródstopie-5 kości długich odpowiadające kościom palców
51. Paliczki-kości długie, pierwszy palec składa się z 2 a pozostałe z 3 paliczków
52. Stopa człowieka przystosowana jest do przenoszenia dużych i zmiennych obciążeń. W trakcie chodzenia każda ze stóp przez moment musi utrzymać masę całego ciała. Kościec stopy tworzy charakterystyczne sklepienia podłużne i poprzeczne. Stopę jako całość wzmacniają liczne więzadła.
53. Jedną z wad nabytych jest tzw. płaskostopie(stopa płaska). Jest to zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje się ona płaska. Przyczyną tego rodzaju wady może być np. nadmierne, długotrwałe obciążenie stóp przy jednoczesnym osłabianiu mięśni i wiązadeł lub noszenie niewłaściwego obuwia. Płaskostopie występuje dość często, więc zwróćcie uwagę, czy nie pojawił się u was pierwszy sygnał tego typu deformacji-ból i uczucie drętwienia stóp po wysiłkach fizycznych. Ten ból wskazuje na niewydolność stóp, a więc początek płaskostopia. Zaawansowanemu płaskostopiu towarzyszy koślawienie stóp. Przy tego rodzaju schorzenia stosuje się ćwiczenia korekcyjne oraz wkładki ortopedyczne.
54. Szkielet dorosłego człowieka składa się z 206 kości, a szkielet noworodka z 270.Są one połączone ze sobą. Kości tworzą:
• Połączenia ścisłe
• Połączenia półścisłe
• Połączenia ruchome
55. W ścisłych(nieruchomych) połączeniach kości nie ma możliwości przemieszczania się kości względem siebie. Typowym przykładem mogą tu być kości czaszki. Brzegi tych kości zachodzą na siebie i tworzą ząbkowane linie. Taki rodzaj połączenia nazywamy szwem.
56. W połączeniach półścisłych kości (chrząstkozrostach) między dwoma zakończeniami kostnymi znajdują się krążki chrzęstne lub chrzęstno-włókniste. Najbardziej typowe połączenia półścisłe występują między kręgami. Dzięki nim kręgosłup wykazuje pewną ruchomość. Innym przykładem jest połączenie kości występujące w spojeniu łonowym.
57. Torebka stawowa- błona, która zamyka od zewnątrz jamę stawową, zapewnia stabilność stawowi odgranicza go o otoczenia.
Subskrybuj:
Posty (Atom)
