1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE

1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE
1.1 Określenie patologii i jej zadania
Patologia to nauka o chorobie i cierpieniu, zajmuje się całością zjawisk czynnościowych i morfologicznych, składających się na proces chorobowy. Jej zadaniem jest badanie istoty chorób, przyczyn i warunków ich rozwoju oraz zejścia. Patologia umożliwia zrozumienie cech klinicznych choroby, jej oznak i objawów.
Rozwój patologii doprowadził do wyodrębnienia dwu działów: patofizjologii i anatomii patologicznej (patomorfologii).
Patofizjologia zajmuje się czynnościami życiowymi chorego organizmu, aby poznać podstawowe prawa rządzące powstawaniem, przebiegiem i zejściem procesów patologicznych. Korzystając z rozwoju wiedzy patofizjologicznej, współcześni farmakoterapeuci opracowują zasady leczenia przyczynowego - najskuteczniejszej formy terapii.
Anatomia patologiczna (patomorfologia) przedstawia zmiany chorobowe i wiąże je z zaburzeniami czynnościowymi. Przedmiotem badania patomorfologu są zwłoki ludzkie (badania sekcyjne) lub fragmenty narządów i tkanek pobranych od chorego (badania biopsyjne). Ocena zmian w obrazie mikroskopowym (badanie histopatologiczne) ma szczególnie duże znaczenie m. in. w onkologii. Stosujemy ją również w czasie operacji (badanie śródoperacyjne). Można też badać płyny ustrojowe (plwocina, płyn z jamy opłucnej czy otrzewnej) i wymazy z powierzchni błon śluzowych. Z materiału tego wykonuje się rozmaz, w którym widać pojedyncze komórki (badanie cytologiczne).
Mimo wyodrębnienia tych dwóch działów patologii poznanie całości procesu chorobowego jest możliwe tylko dzięki jednoczesnemu zrozumieniu istoty zaburzeń czynnościowych i związanych z nimi zmian strukturalnych. Do poznania złożonego mechanizmu procesów chorobowych potrzeba różnorodnych badań doświadczalnych przeprowadzanych na zwierzętach.
1.2 Określenie etiologii i patogenezy
Etiologia jest to nauka o przyczynach chorób i o czynnikach chorobotwórczych. Znajomość etiologii i objawów chorobowych pozwala nam rozpoznać chorobę (ustalić diagnozę).
Patogeneza jest to nauka o sposobach i warunkach powstawania i rozwoju choroby. Wyjaśnia sposób działania czynnika chorobotwórczego, sposób reagowania organizmu i warunki powstawania choroby. Patogeneza pozwala nam zrozumieć mechanizm powstawania i rozwoju choroby.
Etiologię rozpatrujemy najczęściej łącznie z patogenezą i określamy je wspólnym terminem - etiopatogeneza. Znajomość etiopatogenezy umożliwia wybór najskuteczniejszej metody leczenia, jaką jest leczenie przyczynowe.
1.3 Typy konstytucyjne
Konstytucja to charakteryzujący każdego osobnika stały zespół cech (anatomicznych, fizjologicznych, psychicznych), które warunkują zdolności przystosowawcze do zmian środowiska zewnętrznego, a przez to wpływa na charakter reakcji na czynniki chorobotwórcze. Sylwetka biologiczna człowieka zależy od dwóch elementów: genetycznego - przekazywanego przez rodziców (genotyp) i środowiska zewnętrznego, co razem tworzy dostrzegalne cechy, ulegające zmianom (fenotyp).
Istnieją różne klasyfikacje cech konstytucjonalnych. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych klasyfikacji budowy ciała jest podział wg Kretschmera, który wyróżnia trzy typy: atletyczny, pikniczny i asteniczny. Według zwolenników konstytucjonalizmu odpowiednim typom budowy ciała ludzkiego odpowiadają określone właściwości psychiczne.
Typ atletyczny ma harmonijnie rozwiniętą, dobrze umięśniona sylwetkę z kwadratową głową. Odznacza się zrównoważeniem, powolnością i pedantycznością.
Typ pikniczny charakteryzuje przysadzista budowa, średni wzrost, skłonność do tycia, krótkie kończyny, krótka szyja i okrągła głowa. Towarzyszy temu cykliczna zmienność nastrojów, pogodny nastrój, stałość uczuć, łatwość współdziałania z otoczeniem.
f
Typ asteniczny to osobnik wysoki i szczupły, z wąską klatką piersiową, długimi kończynami oraz wydłużoną głową. Jest on zamknięty w sobie, trudno współdziała z otoczeniem, skłonny do zmiennych i krańcowych uczuć.
W praktyce medycznej znajomość podziałów konstytucyjnych może spełniać pożyteczną rolę w ukierunkowaniu zapobiegania niektórym chorobom. Dotyczy to zwłaszcza osób o budowie piknicznej, u których skłonność do tycia predysponuje do chorób metabolicznych (cukrzyca), nadciśnienia i miażdżycy (16).
1.4 Pojęcie zdrowia i choroby
Życie organizmu polega na jego reagowaniu na bodźce środowiska, a przejawem są zmiany powstające w organizmie pod wpływem tych bodźców. Sposób reagowania na bodźce środowiska decyduje o tym, czy procesy życiowe przebiegają prawidłowo (zdrowie) czy nieprawidłowo (choroba).
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia - zdrowie określamy jako stan pełnego fizycznego, psychicznego i socjalnego dobrego samopoczucia. Zgodnie ze współczesną teorią i praktyką medyczną bardziej użyteczna jest definicja zdrowia, określająca je jako
normalny stan organizmu, którego czynność i struktura są prawidłowe, a układy regulujące zapewniają stan względnej równowagi oraz zdolność przystosowania się do warunków zewnętrznych.
Cechami zdrowia są: dobre samopoczucie i chęć wykonywania pracy oraz aktywny stosunek do życia. Wpływ czynników socjalnych może odgrywać ważną rolę w kształtowaniu zarówno zdrowia, jak i choroby.
W stanie zdrowia organizm utrzymuje stałość swojego środowiska wewnętrznego dzięki ewolucyjnie wykształconym mechanizmom adaptacyjnym i wyrównawczym. Osłabienie tych właściwości lub nadmierna siła oddziaływania szkodliwych czynników przełamuje zdolności adaptacyjne i wyrównawcze (kompensacyjne), co powoduje stan zaburzonej regulacji procesów życiowych, przejawiających się oznakami i objawami choroby.
Choroba jest stanem zmniejszonej zdolności przystosowawczej organizmu, w którym występuje zaburzenie jego czynności.
Jej charakterystyczną cechą jest upośledzenie zdolności do wykonywania pracy. Choroba w każdej swojej postaci jest wypadkową oddziaływania dwu przeciwstawnych procesów: patologicznego - naruszającego prawidłowe czynności organizmu i przystosowawczego (obronnego) - przeciwdziałającego szerzeniu się patologicznych zaburzeń czynności i struktury. Uchwycenie tych przeciwstawnych elementów w mechanizmie choroby pozwala zwalczać to, co szkodliwe a wspierać to, co jest naturalną reakcją obronną organizmu.
Pomocnicze, lecz ważne znaczenie ma znajomość czynników usposabiających i przyśpieszających występowanie objawów chorobowych (czynniki zagrożenia). Przykładem mogą być: otyłość, wzrost stężenia cholesterolu we krwi, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, które są najważniejszymi czynnikami sprzyjającymi zachorowaniu na miażdżycę. Wyeliminowanie ich przez higieniczny tryb życia ma istotne znaczenie w zapobieganiu rozwojowi tej choroby.
1.5 Podział i przebieg chorób
Podział chorób. Istnieje wiele podziałów chorób, mających zalety i wady. Za podstawę podziału przyjmuje się różne czynniki, np. etiologiczny, genetyczny, topograficzno - anatomiczny, wiek i inne.
W związku z tym wyróżniamy choroby:
- zakaźne i niezakaźne;
- dziedziczne, wrodzone, nabyte;
- psychiczne i somatyczne (różnych narządów i układów);
- wieku dziecięcego, dorosłych i starcze.
Ze względu na nasilenie objawów choroby dzielimy je na ostre, podostre i przewlekłe.
Choroby ostre zaczynają się gwałtownie. Stopień nasilenia objawów jest burzliwy. Trwają od kilku godzin do 5 tygodni.
Choroby podostre przebiegają łagodniej niż ostre, a nasilenie objawów ma charakter pośredni między postacią ostrą a przewlekłą. Są przejściem od choroby ostrej do przewlekłej. Czas trwania wynosi od 6 do kilkunastu tygodni.
Choroby przewlekłe charakteryzuje małe nasilenie objawów, długotrwałe, lecz słabe działanie czynnika chorobotwórczego i niewielka odczynowość organizmu. Trwają od kilku miesięcy do wielu lat i powodują zwykle trwałe uszkodzenie narządów (różny stopień inwalidztwa).

W przebiegu chorób rozróżniamy 4 okresy:

1) okres utajenia - od zadziałania czynnika chorobotwórczego do pojawienia się pierwszych objawów;
2) okres zwiastunów - od pojawienia się pierwszych objawów choroby do pełnego rozwoju objawów klinicznych o różnym nasileniu;
3) okres jawny choroby - występują podstawowe objawy choroby, które mają charakter podmiotowy (subiektywny) i przedmiotowy
(obiektywny); objawy podmiotowe są to dolegliwości odczuwane przez chorego; objawy przedmiotowe są to oznaki choroby spostrzegane przez lekarza;
4) zejście choroby; może nim być powrót do zdrowia lub śmierć.
Pełne wyzdrowienie oznacza ustąpienie wszystkich zaburzeń i przywrócenie prawidłowej czynności organizmu.
Śmierć jest to ustanie procesów przemiany materii w poszczególnych komórkach czy narządach (martwica) lub zahamowanie przemiany materii we wszystkich komórkach (śmierć ogólna).
Śmierć kliniczna jest to ustanie krążenia lub i oddychania przy zachowanej jeszcze czynności mózgu. Jest to krótkotrwała (5-8 minut) odwracalna faza śmierci, z której można wyprowadzić człowieka, stosując zabiegi reanimacyjne (resuscytacyjne). W przypadku niepowodzenia lub zaniechania reanimacji po kilku minutach dochodzi do obumierania komórek mózgu i wtedy mówimy o śmierci biologicznej, która jest ostateczna i nieodwracalna.
Znamiona śmierci biologicznej:
- plamy opadowe - siny odcień niżej położonych części ciała; poza plamami skóra zwłok jest bardzo blada;
- stężenie pośmiertne - zesztywnienie mięśni szkieletowych, unieruchamiające stawy i utrwalające ułożenie kończyn; zaczyna się od głowy i ustępuje zwykle w drugim dniu w tej samej kolejności;
- oziębienie zwłok - w następstwie ustania procesów przemiany materii;
- zmiany w oku - w chwili śmierci źrenice są szerokie, sztywne (nie reagują na światło), potem zwężają się w wyniku stężenia pośmiertnego zwieracza źrenicy;
- autoliza i rozkład gnilny - zielonkawe zabarwienie powłok brzucha, potem reszty ciała.
-
Na podstawie znamion śmierci można ustalić w przybliżeniu czas śmierci i ewentualne zmiany położenia zwłok. Jest to wykorzystywane w medycynie sądowej.
1.6 Ogólne zasady leczenia i zapobieganie
Ze znajomości przyczyn i mechanizmu powstawania chorób wynikają ogólne zasady leczenia, do których zaliczamy leczenie: przyczynowe, bodźcowe, objawowe, chirurgiczne, oszczędzające i wzmacniające.
Leczenie przyczynowe (etiologiczne) polega na stosowaniu środków i sposobów mających zniszczyć i usunąć przyczyny choroby, np. stosowanie antybiotyków.
Leczenie bodźcowe polega na stosowaniu środków wzmacniających odczynowość organizmu (stosowanie szczepionek).
Leczenie objawowe (symptomatyczne) ma na celu usuniecie lub zmniejszenie poszczególnych objawów chorobowych, np. bólu, gorączki.
Leczenie chirurgiczne (operacyjne) ma na celu usuniecie zlokalizowanego źródła choroby (nieodwracalnie uszkodzonego narządu).
Leczenie oszczędzające i wzmacniające zmniejsza straty energii, ogranicza działanie szkodliwych bodźców (leżenie w łóżku, odpowiednia dieta).
Zapobieganie chorobom polega na przestrzeganiu zasad higieny i eliminowaniu szkodliwych czynników zewnętrznych.